Η μεγάλη φωτιά της Σκοπιάς Φλώρινας. Fire of Skopia Florina

Καθε χρόνο, στις 23 Δεκεμβρίου τα μεσάνυχτα, στη Φλώρινα γιορτάzεται το έθιμο της φωτιάς. Σε όλες τις γειτονιές της πόλης και των γύρω χωριών  οι φλωρινιώτες, ανάβουν μεγάλες φωτιές.
Το έθιμο αυτό έχει τις ρίzες του στα αρxαία χρόνια. Οι αρχαίοι Μακεδόνες γιόρταzαν «τη γέννηση του Ηλίου» στην αρχή του χειμερινού ηλιοστασίου καθώς άρχιzε να μεγαλώνει n μέρα, τιμώντας έτσι το θεό του Ηλίου, τον Απόλλωνα. Αργότερα όμως το έθιμο συνδέθηκε με τις φωτιές που άναψαν οι βοσκοί στο μικρό Ιησού.
Φέτος οι νέοι της Σκοπιάς άναψαν τη μεγαλύτερη φωτιά στο νομό Φλώρινας και οι εκδηλώσεις που ακολούθησαν ήταν πολύ πετυχημένες.

Τα παιδιά που ετοίμασαν τη Φωτιά της Σκοπιάς είναι:
Παπαναστασίου Θεόδωρος
Παπαναστασίου Γεώργιος
Παπαναστασίου Αλέξανδρος
Κώνστας Ιγνάτης
Τρυφωνίδης Στέφανος
Μήτρου Δημήτριος
Νώλης Γεώργιος
Ηλιάδης Νικόλαος
Στεφάνου Παναγιώτης
Στεφάνου Γεώργιος
Μήτρου Δημήτριος  και οι μικροί:
Π. Ελευθέριος
Σ. Αναστάσιος
Π. Δημήτριος
Π. Λάζαρος

Τα έθιμα των χριστουγέννων σε όλο τον κόσμο. (Οι φωτιές)

ΤΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ τα Χριστούγεννα κυριαρχούσε το έθιμο «τον γαϊδάρου», η παρέλαση τον οποίον στους δρόμους, αναπαρίστανε τη φυγή της Θείας οικογένειας από την Αίγυπτο, που έγινε πάνω σε ένα γαϊδουράκι. Το συμπαθές τετράποδο κατέληγε στην εκκλησία της πόλης, όπου ιερείς, ψάλτες και κοινό με την είσοδό τον στο ναό, άρχιζε να το υποδέχεται, μιμούμενο τη φωνή του! Η εκκλησία απαγόρεψε την παραπάνω παρωδία τον 15ο αι. - αν και σε αρκετές περιοχές συνεχίστηκε για αρκετούς αιώνες ακόμη.
Σ' όλη την Ευρώπη, ανάβουν τον «δαυλό των Χριστουγέννων» (buche de Νοεl, ή souche de Νοel, ή chrisbrand, στα λαϊκά ελληνικά μαμή ή μπάμπω). Πιστεύεται πως το ξύλο αυτό προφυλάσσει από κεραυνό, χαλάζι, πυρκαγιά και από τον διάβολο και άλλα δαιμονικά. Η στάχτη του σκορπίζεται στα χωράφια για καλή σοδειά.
Οι Γερμανοί χτίζουν πέτρινο βωμό, αφιερωμένο στη Θεά τον σπιτιού και της οικογένειας, Χέρτα ή Μπέρτα. Πάνω στο βωμό συγκέντρωναν κλαδιά ελατού και άναβαν φωτιά. Μέσω του καπνού της, πίστευαν, ότι Θα κατεβεί η θεά και Θα καθοδηγήσει τους σοφούς εκ των πιστών της να προβλέπουν το μέλλον.
Βρετανοί, Σάξονες και Νορβηγοί γιορτάζουν τα Τζιούλεϊς ή Τζιούλι. Άναβαν προσεκτικά μεγάλες φωτιές και μετά θυσίαζαν βόδια, που τα έψηναν. Άναβαν φωτιές για να ζεστάνουν το φως. Τα ξύλα τα έπαιρναν σπίτι, γιατί πίστευαν πως θα τους φέρουν τύχη.
Στη Σκοτία, παραμονή Χριστουγέννων, συγκεντρώνονται γύρω από μια τεράστια υπαίθρια φωτιά, μέσα στην οποία ρίχνουν ένα μεγάλο κορμό δένδρου, το γιολ, «για να ξυπνήσουν τον Ήλιο από τη χειμερία νάρκη του». Παλαιότερα, στα ίδια εδάφη, οι Σκοτσέζοι Δρυίδες θυσίαζαν ως και ανθρώπους για τον ίδιο λόγο.
Οι Σουηδοί ονομάζουν τα Χριστούγεννα Γιουλ, από το ομώνυμο ξωτικό της παράδοσής τους, που γι' αυτούς κατέχει σημαντικότερη Θέση κι από αυτό ακόμα το Θείο Βρέφος.
Στη Φινλανδία από την παραμονή των Χριστουγέννων, οι χωρικοί δένουν σε στύλους τον κήπου τους δεμάτια με δημητριακά, καρύδια και σπόρους βρώμης, «για να κάνουν το τραπέζι στα πουλιά», που δυσκολεύονται να βρουν τροφή στα χιόνια. Δεν αγγίζουν μάλιστα το χριστουγεννιάτικο τραπέζι, ώσπου να βεβαιωθούν πως τα πουλιά τους τίμησαν και χόρτασαν με την τροφή που τους άφησαν.

Το... γάβγισμα του γαμπρού
Την παραμονή των Χριστουγέννων οι λεύτερες κοπέλες στην Πολωνία, αλέθουν σπόρους παπαρούνας, για να τις βοηθήσουν να αποκατασταθούν. Μετά το βραδινό φαγητό, βγαίνουν στο δρόμο και έχουν τα αφτιά τους ανοιχτά. Απ' την κατεύθυνση απ' την οποία Θα ακουστεί το πρώτο γάβγισμα σκύλου, από εκεί θα έρθει κι ο μέλλων γαμπρός. Άλλες στήνουν αφτί στην πόρτα γειτονικού σπιτιού. Κι αν ακούσουν πρώτη τη λέξη «πήγαινε» σημαίνει ότι Θα πάνε για γάμο, αν ακούσουν όμως πρώτη τη λέξη «κάτσε» σημαίνει ότι Θα κάτσουν στο ράφι...
Οι Ιουδαίοι τον μήνα Κισλέβ γιόρταζαν τη Γιορτή της Αφιέρωσης ή των Φώτων. Μ' αυτήν τιμούσαν την επανα-φιέρωση τον Ναού τον Σολομώντα.
Οι Πέρσες άναβαν φωτιές να γιορτάσουν τα γενέθλια τον θεού Μίθρα. Σήμερα, στο Ιράν, τη νύχτα του χειμερινού ηλιοστασίου γιορτάζουν τη Γιάλντα. Μένουν άγρυπνοι, ανάβοντας μεγάλες φωτιές «για να ενθαρρύνουν τον Ήλιο και να τον βοηθήσουν στη μάχη τον εναντίον τον κακού σκότους».
Στο Θιβέτ γιορτάζουν επί 5ήμερο το έτος που πεθαίνει, το ντοσμόχ, φορώντας αποκρουστικές μάσκες, για να φοβηθούν τα κακά πνεύματα να εισέλθουν στο νεογέννητο έτος. Δεν στολίζουν δένδρο, αλλά στύλο, στον οποίο έχουν κρεμάσει αστέρια, σταυρούς και πενταγράμματα, φτιαγμένα από σχοινί, γύρω από τον οποίο χορεύουν.


Εφημερίδα Έθνος της Κυριακής 22 Δεκεμβρίου 2002
Σημείωση: Το αρχέγονο έθιμο της φωτιάς είναι κοινό σε πολλά μέρη του κόσμου.

Αναμνηστική φωτογραφία των μαθητών το 1924

Οι μαθητές των σχολείων της Άνω Νεβαλιάνης (Σκοπιάς) το 1924

I Σ Τ O P I Α

ΑΡΧΑΙΟΙ ΧΡΟΝΟΙ

Από τους πρώτους αιώνες της 2ης χιλιετίας π.χ. στη περιοχή της Δυτικής Νότιας και Κεντρικής Μακεδονίας ζουν οι Μακεδόνες. Ήταν ελληνόφωνη φυλή, αλλά θα παραμείνει για αιώνες μακριά από τη ραγδαία πολιτιστική ανάπτυξη άλλων συγγενών φύλων, που έχουν μετακινηθεί νοτιότερα και έχουν έρθει σ' επαφή με προελληνικούς πληθυσμούς κυρίως στα νησιά.
Η περιοχή της Φλώρινας ονομάζεται ΛΥΓΚΗΣΤΙΣ και περιλαμβάνει τα εδάφη από τη λίμνη Λιχνίτιδα (Αχρίδα) μέχρι το όρος Βόρας (Καϊμακτσαλάν).
Προς Β είχε τη Πελαγονία προς Ν την Ορεστιάδα και την Εορδαία. Πριν να υπαχθεί στο μακεδονικό βασίλειο αποτελούσε ανεξάρτητη επικράτεια, της οποίας ο δυναστικός οίκος κατά το Στράβωνα ανήκε στους Βακχιάδες της Κορίνθου. Σπουδαιότερη πόλη ήταν η Ηράκλεια, που χτίστηκε από το Φίλιππο το Β'.
Οι πληροφορίες αυτές επιβεβαιώθηκαν από την αρχαιολογική σκαπάνη και τα ευρήματά της και φυσικά όλα είναι Ελληνικά.

ΒΥΖΑΝΤΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ

Μετά τον 7ο αιώνα μ.Χ. σλαβικά φύλα εγκαθίστανται στη περιοχή και μάχονται τους Βυζαντινούς, όπως και Βουλγαρικά αργότερα, τα οποία αφομοιώνονται γλωσσικά από τους Σλάβους. Η περιοχή της Βίγλας Πισοδερίου ήταν ένα από τα οχυρά μέρη των Βυζαντινών στην περιοχή λόγω της στρατηγικής σημασίας. Παρά το δυναμισμό του ηγεμόνα των Βουλγάρων Σαμουήλ και την ύπαρξη σλαβικού στοιχείου στην περιοχή ακόμη και αργότερα με τη Σερβική ηγεμονία του Ντουσάν δεν καταλύθηκε οριστικά η Βυζαντινή κυριαρχία και ούτε αλλοιώθηκε αισθητά ο εθνολογικός χαρακτήρας των κατοίκων. Προς το τέλος της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας πρέπει να έχει δημιουργηθεί ο πρώτος οικισμός του χωριού στη τοποθεσία που είναι μετά την τελευταία στροφή του σημερινού επαρχιακού δρόμου και πριν αντικρίσουμε το χωριό στη σημερινή του Θέση, καθώς ερχόμαστε από φλώρινα. Είναι δηλαδή ακριβώς κάτω από το Διγάλα . Εκεί οι γεροντότεροι θυμούνται τα κεραμίδια , τα ντουβάρια και τα σίδερα και άλλα σημάδια τον παλιού χωριού. Επίσης στο ύψωμα "Κούλα" ακόμη και σήμερα υπάρχουν καταστρωμένες τοιχοδομέςc από παλιό φρούριο που ήταν εκεί για να γίνεται έλεγχος του κάμπου. Οι κάτοικοι την εποχή αυτή ασχολούνται με τη γεωργία και την κτηνοτροφία και 5εν είναι εξακριβωμένο αν μιλούσαν από τότε το ιδίωμα της Σλαβομακεδονικής διαλέκτου μαζί με την Ελληνική γλώσσα, γιατί κυρίως οι αγροτικοί πληθυσμοί της υπαίθρου και όχι οι αστικοί μιλούσαν Σλαβικά.

ΟΘΩΜΑΝΙΚΗ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ



Στον άσπρο κύκλο διακρίνεται το τζαμί (1924)

 Η κυριαρχία των Οθωμανών στο χωριό, που ονομάζεται Νεβολιάνη, αλλά και στη γύρω περιοχή είναι πολύ βαριά. Στρατιωτικά εξαρτώνται από τον Πασά των Ιωαννίνων ενώ Θρησκευτικά ανήκει ανέκαθεν στη Μητρόπολη Μογλενών που είναι προπύργιο του ελληνισμού. Τουρκικός στρατός και αρχές εδρεύουν στη Φλώρινα. Οι επαναστατικές κινήσεις είναι πολλές στη Δυτική Μακεδονία και περισσότερο μνημονεύεται του Καπετάν Ναούμη. Από τότε έμεινε και ι το τραγούδι: "Ναούμης πάει στη Φλώρινα…." . Ο Νικόλαος Κασομούλης από το Πισοδέρι, αγωνίστηκε στον Όλυμπο, το Μοριά και το Μεσολόγγι και ήταν και ιστοριογράφος. Τα πρώτα χρόνια του Ι800 ο Νικολάου Νίκ¹, αντιπρόσωπος του χωριού, πηγαίνει στον Πασά των Ιωαννίνων για να ζητήσει απ αυτόν την άδεια να μεταφερθεί τα χωριό στα ενδότερα, με απώτερο σκοπό να μη χαρακτηριστεί η περιοχή τσιφλίκι. Αυτό το πετυχαίνει , αφού τον εμπιστεύτηκε ο Αληπασάς. Ο κυριότερος λόγος είναι ασφάλεια των κατοίκων. Από εκεί, περνούσε ο δρόμος από Μοναστήρι για Καστοριά κα ι Γιάννενα και κάθε τόσο περιστασιακοί επιδρομείς λήστευαν και λεηλατούσαν τους κατοίκους. Έτσι το παλιό χωριό εγκαταλείφτηκε και οργανώνονται δύο οικισμοί προς το εσωτερικό της μικρής κοιλάδας . Ο ένας στην περιοχή Τσετιρόκι, ο οποίος μετά από λίγα χρόνια εγκαταλείπεται και αυτός, και ο άλλος στο ΒΑ μέρος που είναι η Σκοπιά σήμερα. Η μετακίνηση των κατοίκων και η δημιουργία της Άνω Νεβολιάνης, όπως χαρακτηριστικά λέγονταν τότε, έχει θετικά αποτελέσματα όσον αφορά την ασφάλεια και την οικονομία. Εvώ τα γύρω χωριά Τροπαιούχος, Πέρασμα , Υδρούσα κ.ά, γίνονται τσιφλίκι, η Νεβολιάνη, όχι. Μόνο οι Γκέγκηδες, που είναι η μοναδική απειλή τα χρόνια, εκείνα, συνεχίζουν να κάνουν επιδρομές και να δημιουργούν προβλήματα. Το χωριό στη νέα του τοποθεσία σιγά σιγά μεγαλώνει καθώς εγκαθίστανται και Τούρκοι, που δημιουργούν το δικό τους μαχαλά, το Τζαμί. Έτσι λέγονταν γιατί υπήρχε μια μικρή μουσουλμανική εκκλησία με τον πύργο που φώναζε ο χότζας. Το τζαμί καταστράφηκε το 1928. Οι σχέσεις με τους κατακτητές δεν είναι πάντα αρμονικές. Πολλές φορές έρχονται σε σύγκρουση, οπότε αναγκάζονται να εγκαταλείψουν το σπίτι και να καταφύγουν στο βουνό.

1.Σύμφωνα με διήγηση του ΓΙΑΝΝΑΚΗ Βασιλείου ο πρόγονός του ΝΙΚΟΛΑΟΥ Νικόλαος γύρω στα Ι820, περίοδο κατά την οποία το χωριό είχε εγκατασταθεί και διαμορφωθεί σαν οικισμός στη σημερινή περιοχή, αποφάσισε να πάει στον Αλή Πασά στα Γιάννενα για να του ζητήσει μια  χάρη προς όφελος των κατοίκων. Η σκούφια του από πάππου προς πάππου κρατούσε από εκείνα τα μέρη και γνώριζε και τα αρβανίτικα για να συνεννοηθεί.
Ξεκίνησε λοιπόν με το γαϊδουράκι του και το τορβά με το ψωμοτύρι για να επισκεφθεί το "θεριό" της Ηπείρου. Μετά από μερικές μέρες έφτασε και αμέσως πήγε στον Πασά και ζήτησε ακρόαση. Πραγματικά ο Αλή Πασάς τον δέχτηκε και τον ρώτησε για τον σκοπό της επίσκεψης.
-Θέλω πολυχρονεμένε μου πασά, το χωριό μου, που λέγεται Νεβολιάνη, να μην χαρακτηριστεί σαν τσιφλίκι, γιατί όλοι μας είμαστε φτωχοί κτηνοτρόφοι και τα χωράφια μας είναι λίγα και άγονα.
-Καλά για το χωριό σου, εσύ δε θέλεις τίποτα για τον εαυτό σου; ρώτησε ο πασάς.
-Όχι Πασά μου, μου φτάνουν αυτά που έχω, δόξα στο θεό.
-Μπράβο σου, φαίνεσαι καλός άνθρωπος και θα γίνει το πράμα όπως το θέλεις. Το χωριό σου δε θα γίνει τσιφλίκι και θα πληρώνετε μόνο τους άλλους φόρους.
O πρόγονός μας λοιπόν ευχαρίστησε τον πασά και με τη σφραγίδα του στο επίσημο έγγραφο έφτασε καβάλα σ' ένα άσπρο άλογο, που του το δώρισε ο πασάς, κουρασμένος αλλά απόλυτα ικανοποιημένος. Πήγε στον καϊμακάμη στη Φλώρινα παρέδωσε το φιρμάνι και έτσι η Νεβολιάνη γλύτωσε και δεν έγινε τσιφλίκι των Τούρκων, χάρη στο θάρρος και την πρωτοβουλία του παππού Νικόλα.
Από την εργασία του Λεωνίδα Ζώλη με τίτλο: "Σκοπιά, ιστορία και παράδοση"

Ο Ελληνικός Στρατός στη Σκοπιά

Λίγο καιρό πριν ελευθερωθεί η Φλώρινα τάγμα της Ε' μεραρχίας του Ελληνικοί στρατού ήρθε από ΝΑ στο χωριό με σκοπό να πάρει τη Φλώρινα. Αρχηγός ήταν ο Β. Πανουσόπουλος. Αναγκάστηκαν όμως να υποχωρήσουν προς την Υδρούσα. Να τι γράφει σε επιστολή του o τότε μητροπολίτης Πολύκαρπος:
" .... Είχον παρελάσει μέχρι το χωριό φλάμπουρον και το χωριό Κάτω Υδρούσα τμήματα τάγματος της Ε ' μεραρχίας, προσέφερον γενναίον φιλοδώρημα εις Νεβολιανίτην Σ .Σ. (δεν αναφέρει τ' όνομά του), ο οποίος μου έφερεν την χαρμόσυνον είδησιν της προελάσεως ανιχνευτών του Ελληνικού στρατού εις την Σκοπιάν και εκάλεσα τους διδασκάλους και διδασκαλίσσας των σχολείων Φλωρίνης να συστήσω να ετοιμάσουν μυστικά και αθορύβως Ελληνικές σημαίας προς υποδοχήν τον Ελληνικού στρατού. Αλλά καθ’ όλην την σύστασήν μου και προς τον αγγελιοφόρον Νεβολιανίτην και προς τους διδασκάλους να μην είπουν εις κανένα τίποτε, αυτοί από τον ενθουσιασμόν των τα εκοινολόγησαν και περιήλθον εις γνώσιν των Τούρκων...."
Μαζί με τον ελληνικό στρατό κατά την υποχώρηση φεύγουν σαν εθελοντές και τέσσερις νέοι τον χωριού από τους οποίους οι δύο ονομάζονταν Δάκος και Τύρπκος. Την άλλη μέρα τουρκικό απόσπασμα έρχεται και αμέσως αρχίζουν ανακρίσεις για να διαπιστωθεί ποιοι είχαν φύγει. Παρούσα και η τουρκική εξουσία του χωριού, καθώς και ο πρόεδρος της κοινότητας Ζώλης Δημήτριος. Ο επικεφαλής αξιωματικός που τον λέγανε Κεμάλ απευθύνεται στον πρόεδρο και του λέει:
- Λέγε γρήγορό, πόσοι φύγαν με το στρατό; H απάντηση του προέδρου είναι η εξής:
- Κανένας δε πήγε με το στρατό, λείπουν μόνο οι βοσκοί και αυτοί που είναι σε ταξίδι, βάζω το κεφάλι μου στον τορβά αφέντη . Τότε ο αξιωματικός είπε:
-Κι αυτό θα γίνει . Τελικά οι τούρκοι πείστηκαν και δεν πείραξαν κανένα. Ο κόσμος που είχε μαζευτεί στη περιοχή " Βερίστσια" έφυγε για τα σπίτια τους. Άλλη μια φορά την γλύτωσαν. Τώρα όμως τα πράγματα ήταν διαφορετικά. Το όραμα μιας ελεύθερης πατρίδας σε λίγο θα γινόταν πραγματικότητα . Μια κρυφή χαρά κυρίεψε την ψυχή των ραγιάδων. Η ελπίδα, τ’ όνειρο και η πραγμάτωση του πόθου αιώνων σε λίγο, ναι σε λίγο, θα ξαναζωντάνευε και θα στοίχειωνε ο δράκοντας ελληνισμός να φέρει τη λύτρωση. Υπομονή για λίγο δεν πρέπει να παρασυρθούν από το χείμαρρο των συναισθημάτων τους και να μεθύσουν από τη χαρά της προσμονής. Ο εχθρός ήταν ακόμη εκεί και ήταν διπλός.
Ο τελευταίος πλούσιος Τούρκος στη Νεβολιάνη ονομαζόταν Καράς Αλή και ήταν πολύ εχθρικός με το χριστιανικό πληθυσμό. Τα προβλήματα που δημιουργούσε εξ αιτίας της πλεονεξίας του εξανάγκασαν τους κατοίκους να πάρουν δυναμικά μέτρα, όσο τους επέτρεπαν φυσικά οι δυνατότητές τους. Ο Καράς Αλή τους έβαζε με τη χρήση βίας και εκβιασμών να δουλεύουν στα χωράφια του χωρίς να τους πληρώνει. 0ταν η κατάσταση έφτασε στο απροχώρητο, συνεννοήθηκαν κάποιοι και ένα βράδυ έβαλαν φωτιά στα χωράφια και τα σπαρτά του. Ήταν μια γενναία και τολμηρή 'ενέργεια, που ανάγκασε τον Καρά Αλή να σταματήσει την εκμετάλλευση και να συμφιλιωθεί. Έμενε στο σπίτι του Γιαλκοβάνη. Φεύγοντας αργότερα με την ανταλλαγή και την απελευθέρωση, λένε ότι κοίταζε το πηγάδι της αυλής και ότι εκεί έκρυψε χρυσά, ως εκ. τούτου δικαιολογημένα κάποιοι προσπάθησαν να τα βρουν, αλλά πρέπει ο θησαυρός να ήταν  άνθρακες.
Μια μέρα των πρώτων χρόνων τον αιώνα μας κάποιος, που τον έλεγαν "Πέτσε" σκότωσε έναν Τούρκο που ήταν ο φόβος και ο τρόμος… των γυναικών του χωριού. Έκτοτε αναγκάστηκε να πάρει τα βουνά συνεχίζοντας τους σκοτωμούς όχι όμως Τούρκων μόνο.
Ελληνες εξισλαμισμένοι δεν ζούσαν στη Νεβολιάνη, εκτός από κάποιον που η καταγωγή του ήταν από τον Άγιο Αντώνιο Καστοριάς, ο οποίος αναγκάστηκε να φύγει για την Τουρκία αμέσως μετά την απελευθέρωση, μαζί με όλους τους ομοίους του (Βαλσάδες). Λίγες εβδομάδες πριν ελευθερωθεί η Φλώρινα οριστικά από το ελληνικό σώμα του Ι. Άρτη, τμήματα επίσης του Ελληνικού στρατού είχαν φθάσει μέχρι τη Νεβολιάνη, αλλά αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν.

Από την εργασία του Λεωνίδα Ζώλη με τίτλο: "Σκοπιά, ιστορία και παράδοση"

TOYTOYN TOYTOYN

Δια χειρός Λεωνίδα Ζώλη

Είμαστε στην εποχή του μακεδονικού αγώνα και τα προβλήματα για τον ανεφοδιασμό των Μακεδονομάχων στα βουνά είναι μεγάλα.  Ειδοποιήθηκε ο  σύνδεσμος στη Νεβαλιάνη (Σκοπιά) , ο πρόεδρος Νικόλαος Ζώλης , ο οποίος θα έπρεπε να αγοράσει σαράντα ζευγάρια τσαρούχια και σαράντα καρβέλια ψωμί από τη Φλώρινα  για τα παλικάρια του Παύλου Μελά , που βρίσκονταν εκείνες τις μέρες στο Νερέτι (Πολυπόταμος). Το πρώτο εμπόδιο ήταν οι Τούρκοι που δεν έπρεπε να υποψιαστούν τίποτε. Έτσι τα τσαρούχια και τα σαράντα καρβέλια ψωμί αγοράστηκαν από πολλά μαγαζιά της πόλης και κρυφά μεταφέρθηκαν στο χωριό. Το επόμενο που έπρεπε να γίνει ήταν να βρεθεί ο άνθρωπος που θα τα μετέφερε στον καταυλισμό. Με κανέναν τρόπο δε θα άφηναν τους Τούρκους να υποψιαστούν το παραμικρό. Για αυτό πλήρωσαν καλά έναν Τούρκο και αυτός ξεκίνησε με το γαϊδουράκι του για το βουνό. Στο δρόμο όμως έπεσε πάνω σε τουρκικό φυλάκιο που τον σταμάτησε και τον ρώτησε τι κουβαλάει.  Ο τούρκος όμως πονηρός είχε πάρει τα μέτρα του. Πάνω από τα ξύλινα κοφίνια, όπου είχε τα τσαρούχια, έβαλε φιντάνια καπνού για να μη φαίνονται. Η απάντησή του στους ομοεθνείς του ήταν: “τούτουν τούτουν” που θα πει καπνός στα τουρκικά. Τον άφησαν να περάσει χωρίς πρόβλημα και έτσι η δουλειά έγινε.

Από την εργασία του Λεωνίδα Ζώλη με τίτλο: "Σκοπιά, ιστορία και παράδοση"

Γιορτή των Τριών Ιεραρχών του 1901 στη Σκοπιά Φλώρινας

H φωτογραφία αυτή πιθανόν να είναι και η πιο παλιά που αναφέρεται στη Σκοπιά. Είναι τραβηγμένη στη γιορτή των τριών ιεραρχών το 1901. Αντιπροσωπεύει ένα μέρος από τους συγχωριανούς μας, που παρά τις συνθήκες τρομοκρατίας που επικρατούσαν τη χρονική αυτή περίοδο σε όλη την περιοχή της Δυτικής Μακεδονίας, δε φοβήθηκαν να δείξουν ότι στηρίζουν τους ιερείς τους, ότι στηρίζουν τα αναφαίρετα ελληνικά δικαιώματα στη Μακεδονία. Στο κέντρο οι δυο παπάδες. Αριστερά ο πρεσβύτερος Παπαναστάσης και δεξιά ο νεώτερος Παπακώστας Σταμπουλής. Δίπλα στον Παπαναστάση ο περιφερειακός γιατρός, Κωνσταντίνος Μιχαήλ γνωστός σαν "Μόναχος" (υπήρξε αρχηγός και από τα ιδρυτικά μέλη της Εσωτερικής Οργάνωσης Μοναστηρίου που δημιουργήθηκε τον Ιανουάριο του 1904. Πίσω από το γιατρό και λίγο δεξιά, ο δάσκαλος Κουσμάνης Αναστάσιος(!). Δίπλα στον Παπακώστα ο Γροσδάνης Γεώργιος που ήταν δάσκαλος στο δημοτικό σχολείο και μετά έγινε και παπάς του χωριού, μετά τη δολοφονία των δύο ιερέων. Λίγο πιο πίσω και δεξιά από αυτόν ο Ηλίας Π. Αβραάμ, δάσκαλος και αυτός. Στην ίδια σειρά, όπως βλέπουμε τη φωτογραφία αυτή δεξιά από τον προαναφερόμενο και μεθεπόμενος ο πατέρας του Πέτρος Αβραάμ, επίτροπος της εκκλησίας.

Τα παιδιά μπροστά είναι μαθητές του ελληνικού σχολείου που λειτουργούσε και φοράνε τα χαρακτηριστικά ρούχα της εποχής( κιουρντιτσίνα). Πίσω οι γυναίκες με τις τοπικές φορεσιές αριστερά και δεξιά οι άντρες. Οι παπάδες και οι γερόντοι φυσιογνωμίες βιβλικές. Οι νέοι άνδρες αγέρωχοι με τις παλικαρίσιες κορμοστασιές τους, οι γυναίκες με τα βυζανιάρικα στην αγκαλιά.

Η Σκοπιά του 1901 ή  κατά άλλους του 1905 σε μια ιστορική φωτογραφία.

Σχεδόν όλες οι πληροφορίες αντλήθηκαν από την εργασία του Λεωνίδα Ζώλη με τίτλο: "Σκοπιά, ιστορία και παράδοση"

ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΤΩΝ 15 ΑΠΑΓΧΟΝΙΣΘΕΝΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΠΑΤΡΙΩΤΩΝ ΑΠΟ ΤΑ ΓΕΡΜΑΝΙΚΑ ΣΤΡΑΤΕΥΜΑΤΑ ΚΑΤΟΧΗΣ ΣΤΙΣ 9 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ 1943

Στις 8 Αυγούστου 1943 ημέρα Κυριακή, σε ενέδρα μιας αντιστασιακής ομάδας της περιοχής Φλώρινας, στον δημόσιο δρόμο Φλώρινας - Κλαδοράχης εναντίον Γερμανικού αποσπάσματος (αποτελούμενο από δυο στρατιώτες, έναν οδηγό και έναν πολίτη, τον υπάλληλο της Εφορίας Φλώρινας Μίμη Παπαδόπουλο), σκοτώνεται ο οδηγός και τραυματίζεται σοβαρά ένας άλλος. Οι δυο Γερμανοί και ο Μίμης Παπαδόπουλος οδηγούνται στο υπερκείμενο δάσος του χωριού Κλαδοράχης ως αιχμάλωτοι. Ο πρόεδρος της Κλαδοράχης, Παναγιώτης Παπάς, μεταβαίνει στην Φλώρινα, όπου ενημερώνει το Γερμανικό Φρουραρχείο για το περιστατικό και στο σπίτι του, τον τότε Νομάρχη Φλώρινας, Κωνσταντίνο Μπόνη, φοβούμενος για αντίποινα.
Οι Γερμανοί αναφέρουν το γεγονός στην Ανώτερη Διοίκησή τους στη Θεσσαλονίκη, η οποία με τη σειρά της, διατάσσει ως αντίποινα, τον απαγχονισμό -για αρχή- 15 Ελλήνων πολιτών για το φόνο του ενός Γερμανού στρατιώτη και, την αύξηση του αριθμού στους 50, στην περίπτωση μη απελευθέρωσης των δυο άλλων Γερμανών αιχμαλώτων.
Κατά τη διάρκεια της υπόλοιπης ημέρας και ιδίως τις βραδινές ώρες, καταρτίζεται η λίστα των μελλοθανάτων από 15 Έλληνες πολίτες. Η λίστα αποτελείται από συλληφθέντες πολίτες της πόλης της Φλώρινας και των γύρω χωριών στους τόπους κατοικίας ή εργασίας τους (χωράφια) και από κρατούμενους των Γερμανικών Φυλακών Φλώρινας.
Ανάμεσα στους 15 μελλοθανάτους συμπεριλαμβάνεται ο μαέστρος της Χορωδίας του Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου Φλώρινας «Ο ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ» (ΦΣΦΑ), Θεόδωρος Θωμαΐδης γεννημένος το 1907 στο Μοναστήρι, αριστούχος πτυχιούχος μουσικός από το Κρατικό Ωδείο Θεσσαλονίκης (1928).
Διετέλεσε Διευθυντής των Κρατικών Ωδείων Κοζάνης και Καβάλας, ενώ διεύθυνε και την Συμφωνική Ορχήστρα του Ραδιοφωνικού Σταθμού Θεσσαλονίκης. Το 1942 επιστρέφει στην Φλώρινα και αναλαμβάνει την Χορωδία του νεοϊδρυθέντος Συλλόγου ΦΣΦ «Ο ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ».
Με την χορωδία πραγματοποιεί εμφανίσεις στην Φλώρινα ενώπιον του Γερμανού Φρουράρχου, τρεις εμφανίσεις στην Θεσσαλονίκη και μία στην Έδεσσα, ως πολιτιστική απάντηση του εθνικού φρονήματος των κατακτημένων Ελλήνων της περιοχής Φλώρινας, προς τις ξένες προπαγάνδες οικειοποίησης της Ελληνικής Μακεδονικής χώρας, από την τότε πανίσχυρη και συνεργαζόμενη με τα Ιταλο-Γερμανικά στρατεύματα κατοχής, Βουλγαρική προπαγάνδα.
Η δράση του ΦΣΦΑ για την ελληνικότητα της Μακεδονίας, στοχοποιεί στους εχθρούς της πατρίδας τον μαέστρο του Συλλόγου, ο οποίος συλλαμβάνεται -κατόπιν υποδείξεως μελών της τότε Βουλγαρικής προπαγάνδας και συγκεκριμένα του Βούλγαρου αξιωματικού Άντων Κάλτσεφ- από τα Γερμανικά στρατεύματα κατοχής το βράδυ 08/08/1943 στο σπίτι του και με τις πυτζάμες του οδηγείται στο κρατητήριο.
Δεύτερος στόχος-θύμα των ανθελληνικών σχεδίων της τότε Βουλγαρικής προπαγάνδας στην περιοχή Φλώρινας, ήταν ο παπα-Δημήτρης Σταμπουλής, ιερέας της κοινότητας Σκοπιάς Φλώρινας. Ο αδελφός του παπα-Κωνσταντίνος, φλογερός πατριαρχικός, δολοφονήθηκε από όργανα Βουλγάρων Εξαρχικών, την ώρα που αποχωρούσε από την εκκλησία του χωριού του, το 1905.



Τα υπόλοιπα θύματα ήταν:

- οκτώ (8) Έλληνες πολίτες από την πόλη της Φλώρινας και τα γύρω χωριά της,

-δύο (2) μέλη της Ελληνικής Ισραηλιτικής Κοινότητας (επιβεβαιωμένο και από τα αρχεία του Κεντρικού Ισραηλιτικού Συμβουλίου Ελλάδας) και,

- τρεις άλλοι (3) Έλληνες πολίτες, για τους οποίους δεν γνωρίζουμε τους λόγους παρουσίας τους στην περιοχή της Φλώρινας.



Την Δευτέρα 09 Αυγούστου 1943, χαράματα και υπό τον θόρυβο των αναμμένων μηχανών Γερμανικών αυτοκινήτων -για να μην ακούγονται οι σπαρακτικές φωνές- εκτελέστηκαν δια απαγχονισμού σε ενιαία δοκό, στηριζόμενη σε δυο δένδρα (το ένα εκ των οποίων υπάρχει ακόμα). Τα πτώματα παρέμειναν αιωρούμενα επί τρεις ημέρες προς παραδειγματισμό, κατόπιν διαταγής του Γερμανικού Φρουραρχείου.
Μετά την αποκαθήλωση των σωρών, ακολούθησε κοινός ενταφιασμός στο διπλανό χωράφι, χωρίς επιμνημόσυνη δέηση και την παρουσία συγγενών.
Η προτροπή της Ανώτερης Στρατιωτικής Διοίκησης των Γερμανών της Θεσσαλονίκης, για απαγχονισμό άλλων 35 επιπλέον Ελλήνων πατριωτών από την Φλώρινα (σύνολο 50 εάν ίσχυε), τελικά δεν εκτελέστηκε, εξαιτίας των πολλών προσωπικών και επικινδύνων για την ίδια του την ζωή, προσπαθειών του τότε Νομάρχη Φλώρινας Κωνσταντίνου Μπόνη και της ταυτόχρονης απελευθέρωσης των δυο Γερμανών στρατιωτών από τις ανταρτικές δυνάμεις της περιοχής.

Πρώτος ο παπα-Δημήτρης Σταμπουλής

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΑΠΑΓΧΟΝΙΣΘΕΝΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΠΟΛΙΤΩΝ ΑΠΟ ΤΑ ΝΑΖΙΣΤΙΚΑ ΣΤΡΑΤΕΥΜΑΤΑ ΚΑΤΟΧΗΣ ΣΤΙΣ 09-08-1943

1. παπα-Δημήτρης ΣΤΑΜΠΟΥΛΗΣ

Εφημέριος του χωριού Σκοπιάς Ν. Φλώρινας, γόνος οικογένειας Μακεδονομάχου, γεννημένος το 1874. Συνελήφθηκε τη νύχτα στο σπίτι του από τους Ναζί, με το πρόσχημα σύντομης ανακριτικής διαδικασίας.



ΙΕΡΑ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΣ ΦΛΩΡΙΝΗΣ
Ἱερεύς Δημήτριος Σταμπουλῆς, ἐτῶν 71, 9 Αὐγούστου 1943.

Ἐφημέριος τοῦ χωριοῦ Σκοπιά, ἀπ' ὅπου καί καταγόταν. Γεννήθηκε τό 1874. Ἀπηγχονίσθηκε στίς 9 Αὐγούστου 1943, στίς 7 τό πρωΐ, δεξιά τῆς δημοσίας ὁδοῦ ΦλωρίνηςΣερβικῶν συνόρων, κοντά στά χωριά Πρώτη καί Κλαδορράχη, σέ ἀντίποινα γιά τόν φόνο Γερμανῶν στρατιωτῶν. Ὑπῆρξε θῦμα τῶν διαπλοκῶν τῆς Ὀχράνας, ἡ ὁποία τόν μισοῦσε, ἐπειδή ἀρνιόταν νά λειτουργῆ στήν Βουλγαρική γλώσσα, καί γιά τόν λόγο αὐτό τόν συκοφάντησε στό Γερμανικό Φρουραρχεῖο μαζί μέ ἄλλους 14 πολίτες τῆς Φλώρινας.



2. Θεόδωρος ΘΩΜΑΪΔΗΣ

Διακεκριμένος Μουσικός, Μαέστρος της Μικτής Χορωδίας του Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου Φλώρινας «Ο ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ», γεννημένος στο Μοναστήρι το 1907. Συνελήφθηκε τη νύχτα με τις πιτζάμες στο σπίτι του από τους Ναζί, με το πρόσχημα σύντομης ανακριτικής διαδικασίας.

3. Νισίμ ΜΠΑΤΗΣ

Έμπορος από τα Ιωάννινα, (με επιβεβαιωμένα στοιχεία από το Κεντρικό Ισραηλιτικό Συμβούλιο), βρέθηκε στη Φλώρινα για επαγγελματική δοσοληψία ανταλλαγής λαδιού με σιτηρά, βρέθηκε κρατούμενος από τους Ναζί.

4. Βασίλειος ΒΑΚΑΛΟΠΟΥΛΟΣ

Έμπορος. Κρατούμενος στις Γερμανικές Φυλακές Φλώρινας. (Αγνώστων λοιπών στοιχείων).

5. Μεθόδιος ΜΠΕΡΕΑΣ

Στέλεχος του ΚΚΕ από τον Άγιο Παντελεήμονα Φλώρινας, εργάτης γεννημένος το 1910, ο οποίος συλλαμβάνεται στις Άνω Κλεινές.

6. Αλέξανδρος ΚΑΡΑΜΑΝΛΗΣ

Κάτοικος Φλώρινας, γεννημένος στην Αδριανούπολη το 1909, ηλεκτροτεχνίτης και υπάλληλος της Ηλεκτρικής Εταιρείας Φλώρινας.

7. Ναούμ ΚΩΣΤΙΔΗΣ

Από τη Μελίτη Φλώρινας, γεννημένος το 1879. Συνελήφθη αυθαίρετα από τους Ναζί στο χωριό του ενώ εργαζόταν.

8. Αθανάσιος ΚΟΥΓΙΟΥΜΤΖΗΣ

Έφεδρος ανθυπολοχαγός από την Πετρούσα Δράμας, γεννημένος το 1914, μέλος της Επιτροπής Αμυνταίου του ΕΑΜ. Κάτοικος Αμυνταίου Φλώρινας.

9. Ααρών ΛΕΒΗ

Έμπορος από τα Τρίκαλα (με επιβεβαιωμένα στοιχεία κατά το Κεντρικό Ισραηλιτικό Συμβούλιο). Βρέθηκε στη Φλώρινα για επαγγελματική δοσοληψία ανταλλαγής εμπορευμάτων με είδος, και βρέθηκε κρατούμενος των Ναζί.

10. Απόστολος ΡΩΜΑΝΙΔΗΣ

Γεωργός από το χωριό Κάτω Κλεινές Φλώρινας, γεννημένος στο Καρς Καυκάσου. Συνελήφθηκε από τους Ναζί, αυθαίρετα, στο χωριό του.

11. Γρηγόριος ΤΣΗΤΟΣ

Δάσκαλος γεννημένος το 1880 στη Χίνκα Ιωαννίνων. Κρατούμενος στις Γερμανικές Φυλακές Φλώρινας. (Αγνώστων λοιπών στοιχείων).

12. Νικόλαος ΤΣΑΚΙΡΗΣ

Ιδιώτης από τη Φλώρινα, στέλεχος της ΕΠΟΝ. Συνελήφθηκε από τους Ναζί, με το πρόσχημα της ανάκρισης.

13. Ιωάννης ΤΣΩΡΓΟΣ

Υλοτόμος από τα Αμάραντα Κονίτσης Ιωαννίνων το 1911. Βρισκόμενος ως επισκέπτης στην αδελφή του στη Φλώρινα και συνδιαλεγόμενος προμήθεια καυσόξυλων, συνελήφθηκε από τους Ναζί σε ώρα εργασίας στις 09/08/1943.

14. Χαράλαμπος ΤΟΡΩΝΗΣ

Καφεπώλης γεννημένος στην Κιουτάχεια της Μικράς Ασίας, κάτοικος Φλώρινας, στέλεχος της ΕΠΟΝ. Συνελήφθηκε αυθαίρετα τη νύχτα 08/08/1943.

15. Τριαντάφυλλος ΤΗΛΚΕΡΙΔΗΣ

Γεωργός από το χωριό Κάτω Κλεινές Φλώρινας. Συνελήφθηκε αιφνιδίως στο χωριό του από τους Ναζί.

Η προσκοπική ομάδα της Σκοπιάς Φλώρινας

Στη Φλώρινα με την επίδραση των συμμάχων, ιδρύεται εφορεία προσκόπων «Την 10ην Οκτωβρίου 1919, ο τότε τοπικός έφορος προσκόπων Φλώρινας Ν. Γύπαρης συντάσσει λεπτομερή έκθεση... ». Στην οποία αναγράφεται ότι « επίκειται η ίδρυσης προσκοπικών ομάδων εις Μπάνιτσαν, Βοστεράνην, Γέρμαν, Αγία Παρασκευήν κατ Νεβελιάνην (εννοεί Νεβολιάνη).

Πράγματι, το 1932 υπήρχε η προσκοπική ομάδα Σκοπιάς όπως μαρτυρούν και οι παρακάτω Φωτογραφίες.

Σέρτσης Ευάγγελος και Παντελής Σταμπουλής

Μέλη της προσκοπικής Ομάδας ήταν: Σέρτσης Ευάγγελος, Σταμπουλής Παντελής, Τάλλης Ηλίας, Αλέξης Παπαθεοδώρου, Γιώργος Αλμπάνης, Στρούμος Μιχαήλ και άλλοι.

Γραμματέας και αρχηγός της ομάδας ήταν ο Μάντσος Κλείτος από την Φλώρινα.

Το χαρτονόμισμα με τις Σκοπιώτισσες

Το παρακάτω χαρτονόμισμα -το πιο αμαρτωλό ίσως της νομισματικής μας ιστορίας- ξεκίνησε τη ζωή του ως κατοστάρικο και απέθανε ως γνήσιο αλλά και ως πλαστό χιλιάρικο! Πιο συγκεκριμένα, τυπώθηκε το 1939 στην Αγγλία, αλλά δεν κυκλοφόρησε παρά στις αρχές του 1941, με σκούρα επισήμανση χιλιάρικου. Το περιπετειώδες του όμως δεν έγκειται σ' αυτό. Μετά την κατάρρευση της Ελλάδας (Απρίλιος 1941), το πλοίο που θα μετέφερε τα αποθέματα της Τραπέζης της Ελλάδος στην Κρήτη, βομβαρδίστηκε από τους Γερμανούς στη Μονεμβασία και αρκετά σακιά με κατοστάρικα, χωρίς επισήμανση, βρέθηκαν στη θάλασσα. Οι χωρικοί τα μάζεψαν και πάμπολλα από αυτά επισημάνθηκαν από παραχαράκτες και κυκλοφόρησαν παράνομα στην αγορά μαζί με τα άλλα χιλιάρικα! Τα πλαστά ήταν τόσα πολλά, που ακόμα και σήμερα τα βρίσκει κανείς εύκολα στα παλαιοπωλεία και δεν έχουν ιδιαίτερα μεγάλη συλλεκτική αξία.

Οι δύο κοπέλες στο χαρτονόμισμα είναι πρώτες ξαδέρφες από το χωριό Σκοπιά Φλώρινας. Η πρώτη, με την στάμνα λέγεται Πασχαλινή Ζώλη του Αναστασίου και είναι αδελφή του Στέφανου Ζώλη. Η δε δεύτερη λέγεται Μελπομένη Ζώλη του Χρήστου και είναι πρώτες ξαδέλφες. Φωτογραφήθηκαν στην Αθήνα το έτος 1937.

Το εκκλησάκι τον Αϊ Γιάννη

Το εκκλησάκι τον Αϊ Γιάννη που βρίσκεται στο νοτιοδυτικό μέρος τον χωριού και σχεδόν μέσα στο δάσος. Οι κάτοικοι του χωριού ονομάζουν το εκκλησάκι εκκλησία του Αϊ Γιάννη  γιατί στην τοποθεσία εκείνη υπήρχε παλαιότερα εκκλησία. Αυτό μαρτυρούν οι πέτρες και οι πλάκες που υπάρχουν στον τόπο εκείνο. Το σημερινό εκκλησάκι χτίστηκε το 1956 από την οικογένεια Βότσκου στη μνήμη και επιθυμία του Τραϊανού Βότσκου, ο οποίος είχε πεθάνει λίγους μήνες νωρίτερα από την κατασκευή του. O Τραϊανός Βότσκου ήταν ιεροψάλτης και μάλιστα έψελνε και στις εκκλησίες της Κωνσταντινούπολης την εποχή που οι κάτοικοι τον χωριού μετανάστευαν εκεί για εργασία

                                                                           Από την Εργασία της Γαζέας - Σέρτση Βασιλικής 2001-02

Οι Νερόμυλοι

Η Σκοπιά είχε μέχρι το τέλος της δεκαετίας του 50, που σταμάτησε και ο τελευταίος νερόμυλος να λειτουργεί για το ευρύ κοινό, συνολικά δεκαέξι νερόμυλους. Ήταν το χωριό με τους περισσότερους μύλους στην ευρύτερη περιοχή της Φλώρινας και οι κάτοικοι των γύρο χωριών, αλλά και της ίδιας της πόλης εξυπηρετούνταν από τους μύλους της Σκοπιάς.

Όλοι οι μύλοι ήταν περτόχτιστοι και είχαν συνήθως Oρθογωνιο σχήμα. Εκτός από το κυρίως χώρο αλέσεως ήταν ένα ήταν και να μικρό δωμάτιο και ο αποθηκευτικός, χώρος με το σταύλο. Το δωμάτιο είχε ένα κρεβάτι για να ξεκουράζεται ο μυλωνάς ενώ για να κάθονται οι πελάτες του βρίσκονταν πέντε έξι πρόχειρα καθίσματα, συνήθως από κορμούς δέντρων. Εκεί λέγανε τις ιστορίες και τα βάσανά τους τις νύχτες κάτω από το ταπεινό φως του καντηλιού, καθώς περίμεναν τη μυλόπετρα να αλέσει τον ευλογημένο καρπό, για να ζήσει μ' αυτόν όλη η οικογένεια. Ο μυλωνάς έπαιρνε την αμοιβή του με δικαίωμα που αντιστοιχούσε με ποσότητα 4 οκάδων σε αλεσμένο καρπό 100 συνολικών οκάδων.

Υποχρέωσή του  ήταν και η μεταφορά του φορτώματος από και προς το σπίτι.  Οι μύλοι δούλευαν σχεδόν όλο το χρόνο και η ουρά που σχημάτιζαν οι αναμένοντες τη σειρά τους έφτανε μέχρι την πλατεία του χωριού. Χρειάζονταν υπομονή ώσπου να 'ρθει η σειρά και φυσικά οι άνθρωποι τότε διέθεταν περισσότερη από μας σήμερα. Το νερό που κατέβαινε από το ποτάμι του χωριού το οδηγούσαν με αυλάκι πίσω από το μύλο και σε ψηλότερο σημείο. Από εκεί με σιδερένια σωλήνα διαμέτρου 60 εκ. συνέχιζε την καθοδική του πορεία και έπεφτε με δύναμη και ορμή πάνω σε λαμαρινένιο υδροστρόβιλο (φτερωτή) , η οποία γύριζε και μετέδιδε την κίνηση με τη σειρά του στη μυλόπετρα. Τέτοιους σιδερένιους σωλήνες είχαν προμηθευτεί όλοι οι μύλοι μετά το τέλος του 1ου παγκόσμιου πολέμου από ένα υδρολογικό έργο που είχαν κατασκευάσει οι Γάλλοι για να κόβουν ξύλα. Το στόμιο του σωλήνα στο τέλος στένευε και έφτανε τη διάμετρο των 5 ή 6 εκατ. ανάλογα με την ποσότητα του νερού. Με το υδροδυναμικό φαινόμενο που δημιουργείται οι ρευματικές δυνάμεις του νερού είναι πιο ισχυρές στο σημείο εκβολής και έτσι ακριβώς κάτω από την έξοδο του σωλήνα που βρίσκεται η φτερωτή, η δύναμη του νερού κινεί τις διαδοχικές λάμες της. Η διάφορά πιέσεως στις δυο άκρες του σωλήνα, η ποσότητά του νερού και η κλίση του σωλήνα που επηρεάζουν την πίεση έπρεπε να αντιστοιχούν και στην ανάλογη φτερωτή και το βάρος της μυλόπετρας. Ένας μέτριας

δυναμικότητας μύλος είχε μυλόπετρα βάρους 500 κιλών. Στις επιφάνειες τριβής οι μυλωνάδες έβαζαν σμυρίδι για καλύτερα αποτελέσματα και οι δυο μυλόπετρες είχαν αυλακώσεις μεταξύ τους. Εκεί μέσα έπεφτε το στάρι και τριβόταν στις άκρες των αυλακώσεων. Τα διάκενα των αυλακώσεων αυξάνονταν και μειώνονταν ανάλογα με το τρίψιμο του καρπού που ήθελε να κάνει ο πελάτης. 'Έτσι αν ήθελε ψιλοτριμμένο αλεύρι (φαρίνα) οι πέτρες είχαν τη μικρότερη απόσταση μεταξύ τους, αντίθετα για χοντροκομμένο, πίτυρα, κ.λπ. με τη βοήθεια ενός ρεγουλατόρου σήκωνε τη μια πέτρα παραπάνω. Η μυλόπετρα σταματούσε να γυρίζει, όταν ο μυλωνάς μετατόπιζε τη διεύθυνση του νερού, παρεμβάλλοντας ένα σιδερένιο έλασμα, που είχε σχήμα γάμα (φρένο) ανάμεσα σε σωλήνα και φτερωτή. Κάτω από τις μυλόπετρες έπεφτε το αλεύρι και με ένα ξύλινο φτυαράκι ο μυλωνάς το μάζευε για να γεμίσει το τσουβάλι. Οι κυριότερες ποικιλίες σταριού ήταν η " μοντάνα" και η "βελίτσα". Τότε ο κόσμος έτρωγε γνήσιο και ανόθευτο ψωμί και όταν ο φούρνος έψηνε, μοσχομύριζε όλη η γειτονιά και τρέχαν τα σάλια σου. Σήμερα τα δήθεν βελτιωτικά και το μπαστάρδεμα των σπόρων έχουν κάνει το ψωμί να μην τρώγεται. Χώρια, τα φυτοφάρμακα και τα κάθε είδους λιπάσματα που είναι επικίνδυνα για την υγεία μας.

Οι μύλοι κλείσανε τη δεκαετία του 50, όταν άνοιξαν πιο σύγχρονο όπως του Παπακυρίδη στο Αρμενοχώρι και του Ιωάννου στην Πρώτη και κρίθηκε ασύμφορη η λειτουργία τους από τους ιδιοκτήτες τους. Σήμερα παραδοσιακοί μύλοι λειτουργούν μόνο για τις προσωπικές ανάγκες των ιδιοκτητών τους, όσοι φυσικά δεν είναι συντρίμμια. Οι μύλοι του χωριού τελευταία ήσαν: Ντερμεντζή, Λαζαρίδη , Φιλιππίδη 3, Μαλίνα 2, Σκένδου 3, Ντίνη 3, Μισκέτη 2 και Κάιτση.

Από την εργασία του Λεωνίδα Ζώλη με τίτλο: "Σκοπιά, ιστορία και παράδοση"

Το κοιμητήριο Αγίας Παρασκευής

Βρίσκεται στο ΒΔ μέρος του χωριού και πρέπει να λειτουργεί από τότε που χτίστηκε η εκκλησία στον ίδιο τόπο. Χωρίζεται από την εκκλησία με μικρό τοίχο ύψους ενός και μισού μέτρου, καθώς περνάς από το περίβολο της εκκλησίας και μετά ανεβαίνεις δεκαριά σκαλιά για να εισέλθεις στο χώρο του νεκροταφείου. Είναι ο ιερός χώρος όπου αναπαύονται “ οι εν κυρίω αποδημήσαντες” οι αδελφοί μας που αναπαύονται στον αιώνιο ύπνο. Εκεί λοιπόν οι αδελφοί συνέχεια από τότε που κτίστηκε το χωριό στην τοποθεσία αυτή, θάβονται μέχρι σήμερα. Εξαίρεση αποτελεί ένα μικρό διάστημα κατά την περίοδο του μακεδονικού αγώνα, περίπου τεσσάρων χρόνων, όταν οι εξαρχικοί του χωριού έθαβαν τους νεκρούς τους στο ΒΑ μέρος όπου είναι σήμερα κτισμένη η εκκλησία της Κοιμήσεως της Θεοτόκου (Μοναστήρ).

Την ιερότητα του χώρου που είναι το κοιμητήριο καθιερώνει ο ιερός ναός της Αγίας Παρασκευής καθώς και οι σταυροί των τάφων. Είναι ο χώρος της αόρατης και θριαμβεύουσας εκκλησίας. Κηδείες, μνημόσυνα, σαρανταλείτουργα αφιερώματα γίνονται στο χώρο αυτό όπου τα τελευταία χρόνια έχει κτισθεί ειδική αίθουσα τελετών.

Οι λειτουργίες, τα διακονήματα και οι δωρεές υπηρετούν την αιώνια μνήμη τη διάρκεια και την υπέρβαση του φόβου του θανάτου. Ο άνθρωπος δεν πρέπει να φοβάται το θάνατο.

Η σκέψη του και ο καθημερινός πόνος ημερεύουν τον άνθρωπο. Η γέννηση και ο φυσικός θάνατος είναι τα όρια του προσωπικού χώρου και του χρόνου. Μετά την επίγεια αυτή χωροχρονική κατάσταση η αναμονή της Ανάστασης “ για τους οψόμενους το πρόσωπον αυτού”. (Αποπ. 22,5.4)

Από την εργασία του Λεωνίδα Ζώλη με τίτλο: "Σκοπιά, ιστορία και παράδοση"

Η εκκλησία της Κοιμήσεως της Θεοτόκου

Στον ίδιο τύπο υπήρχε παλιά μικρή εκκλησούλα που ήταν αφιερωμένη πάλι στην κοίμηση της Θεοτόκου. Γκρεμίστηκε το 1906 για να χτιστεί η εκκλησία που είναι σήμερα.Την παλιά εκκλησία την έλεγαν “μοναστήρ" και σ' αυτή, λειτουργούσαν από το Ι904 μέχρι το 1906 οι λίγοι εξαρχικοί.
Στον περίβολο και προς  το ΒΑ μέρος του έθαβαν και τους νεκρούς τους την ίδια περίοδο. Oι μαστόροι της (σημερινής -εκκλησίας ήταν γκέγκηδες και ο αρχιμάστορας από Νεστόριο Καστοριάς. Έχει ρυθμό βασιλικής με τρούλο.

Οι διαστάσεις της είναι 25Χ14 μ. Στο βόρειο μέρος και στο νοτιοδυτικό έχουν κατασκευαστεί προσθήκες για αποθηκευτικές ανάγκες και τα γραφεία της ενορίας. Στο ανατολικό μέρος, είναι  η κόγχη τον ιερού,  όπου εξωτερικά είναι ζωγραφισμένες τρείς τοιχογραφίες οι οποίες σήμερα είναι μισοκατεασραμένες.  O τρούλος δεν είναι χτιστός αλλά κατασκευασμένος με ξύλα και σίδερα πάνω στα οποία είναι προσαρμοσμένες λαμαρίνες. Έχει μορφή κυλινδρική με οχτώ πλευρές και κάθε πλευρά έχει κι ένα παρά6υρο.  O κουμπές είναι επίσης από λαμαρίνα και στην κορυφή έχει, σιδερένιο σταυρό. Στη δυτική πλευρά είναι ενσωματωμένο στο μεγαλύτερό του μέρος το καμπαναριό που επίσης στη κορυφή του έχει σιδερένιο σταυρό. Η οξυκόρυφη στέγη του καμπαναριού έχει μορφή τετραγωνικής πυραμίδας(καπέλο).

O  ιερός ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου έχει αρκετά ξένα χαρακτηριστικά τα οποία προσπαθούν να συνταιριάξουν με τα παραδοσιακά ελληνικά της βασιλικής με τρούλο (στέγη καμπαναριού παράθυρα κ.α.) Έχει δύο εισόδους στο δυτικό και νότιο μέρος της, όπου είναι και ο εξωνάρθηκας με τα παραδοσιακά κάγκελα περίφραξής του και τα πέτρινα πεζουλάκια. Εκεί οι μαυροντυμένες γριούλες εναποθέτουν τα πανέρια. με τα κόλλυβα και το γλυκά στα μνημόσυνα μέχρι να τα μοιράσουν στους πιστούς για συγχώρεση.

Στο νότιο μέρος του προαυλίου μόλις τελειώνουν οι σκάλες ανόδου είναι δυο θεόρατοι πλάτανοι που χρόνοι τώρα κρατάνε συντροφιά στην εκκλησία και χαρίζουν μαζί με τον παχύ ίσκιο τους και το δροσερό νεράκι της βρυσούλας σε  κάθε περαστικό και προσκυνητή που θέλει να ξαποστάσει. Κάτω από το τοιχάκι και τα σκαλιά τρέχει τ' αυλάκι που ξεδιψάει τους ευλογημένους κήπους του χωριού, για να μεγαλώσουν οι νόστιμες ντομάτες και τα περίφημα αγγουράκια της Σκοπιάς που θα τα πουλήσουν στο παζάρι της Φλώρινας για να ζήσει η φαμίλια.


Το εσωτερικό του ιερού ναού

Χωρίζεται σε τρία κλίτη και τον γυναικωνίτη. Το μεσαίο κλίτος είναι φαρδύτερο και ψηλότερο από τ' άλλα. Ενδιάμεσα στο δεξιό και αριστερό κλίτος υπάρχει από μια σειρά με έξι κίονες (κολόνες) αnó ξύλο καστανιάς που μεταφέρθηκαν από την Έδεσσα. Οι κίονες αυτοί είναι εσωτερικά σοβατισμένοι και καταλήγουν στην οροφή τον ναού, όπου σχηματίζουν διαδοχικά τόξα. Τόξα σχηματίζονται και από κάτω από το δάπεδο του γυναικωνίτη καθόσο κάποιοι από αυτούς τον στηρίζουν.
Το τέμπλο αρκετά επιβλητικό σε γκρι χρώμα έχει εικόνες επηρεασμένες από την δυτική τέχνη (σχολή Βιτσίου) και η κόγχη, μέσα στο ιερό είναι επίσης ιστορημένη κατά τον ίδιο τρόπο. Αντίθεση σε σχέση με το τέμπλο δημιουργεί η κατά τ' άλλα όμορφη και πετυχημένη τοιχογράφηση, στο χώρο του κυρίως ναού, από, τον ταλαντούχο αγιογράφο Β. Στρεμπένη με την παραδοσιακή ζωγραφική της Βυζαντινής τέχνης. Επιβλητικός επίσης ο Παντοκράτωρ στον τρούλο και εντυπωσιακή η μεγάλη τοιχογραφία της Κοιμήσεως της Θεοτόκου στο μέτωπο του γυναικωνίτη. Σε αυτή την εκκλησία προσέρχεται το ποίμνιο του  Χριστού από το Ι907 που κτίστηκε μέχρι σήμερα. Παλιότερα οι  κάτοικοι του χωριού εκκλησιάζονταν στο ναό της Αγίας Παρασκευής και όχι μόνο αυτοί αλλά και οι χριστιανοί της Φλώρινας μια και δεν υπήρχε άλλη εκκλησία στη Φλώρινα, αφού ο Άγιος Γεώργιος χτίστηκε το 1835 όταν δηλαδή και η εκκλησία της Αγίας Παρασκευής είχε γίνει μεγαλύτερη και ψηλότερη στο ίδιο μέρος, που υπήρχε ο παλιότερος ναός (1832).

Από την εργασία του Λεωνίδα Ζώλη με τίτλο: "Σκοπιά, ιστορία και παράδοση"

Η εικόνα της Ζωοδόχου Πηγής

Τα παλιά χρόνια, σύμφωνα με τις πληροφορίες που συγκέντρωσε η μαθήτρια της ομάδας εργασίας μας Κώτη Αγγέλα, όταν οι προπαπούδες μας πήγαιναν να δουλέψουν στην Κωνσταντινούπολη, έφεραν και την εικόνα της Ζωοδόχου Πηγής. Εκεί έκαναν διάφορες δουλειές και κάποιοι από αυτούς δούλευαν σαν κηπουροί οε μια εκκλησία της Ζωοδόχου πηγής. Κάποτε αποφάσισαν μερικοί από αυτούς να γυρίσουν στο χωριό και με διάφορους τρόπους την πήραν και την έφεραν στο χωριό μας και την τοποθετήσουν στην εκκλησία.

Διαδόθηκε σ’όλη τη περιφέρεια πως η εικόνα είναι Θαυματουργή. Οι τούρκοι που ζούσαν ακόμα στην περιοχή με τον αρχηγό τους που λεγόταν Βελής, ήρθαν και προσκύνησαν την εικόνα με μεγάλη περηφάνια επειδή έφεραν την εικόνα από την Κωνσταντινούπολη . Από εκείνα τα χρόνια το χωριό μας γιορτάζει την ημέρα της Ζωοδόχου Πηγής και κάθε χρόνο ο παπάς βγάζει την εικόνα για να την προσκυνήσουν όλοι οι πιστοί.

Από την εργασία του Λεωνίδα Ζώλη με τίτλο : "Σκοπιά, ιστορία και παράδοση"

Παράθυρο με επιγραφή (Αγία Παρασκευή Σκοπιάς Φλώρινας)

Το μοναδικό παράθυρο που σώζεται από τα υπόλοιπα που είχε η εκκλησία της Αγίας Παρασκευής πριν γίνει η επέμβαση και τοποθετηθούν τα καινούργια. Χαρακτηριστικό σημάδι που φανερώνει τη Βυζαντινή μορφή της εκκλησίας είναι η καμάρα που σχηματίζει καθώς και τα παλιά κεραμίδια που είχε . Η επιγραφή πάνω σε μαύρο φόντο γράφει: "Προ της θύρας αυτής και εις την πέτραν εδώ έπεσεν δολοφονηθείς ο εθνομάρτυρας Κωνσταντίνος Σταμπουλής υπό των κομιτατζήδων "

Δίπλα από την επιγραφή η παλιά πόρτα εισόδου του υπερώου .  Σήμερα  είναι κτισμένη και φυσικά δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί , δείχνει όμως τη μορφή της εκκλησίας πριν τις αλόγιστες επεμβάσεις.

Από την εργασία του Λεωνίδα Ζώλη με τίτλο : "Σκοπιά, ιστορία και παράδοση"

Η Πεντηκοστή (Τέμπλο Αγίας Παρασκευής Σκοπιάς)

Η Θεοτόκος στο μέσον και οι δώδεκα Απόστολοι εκατέρωθεν καθισμένοι σε ημικυκλική διάταξη μπροστά από τα οικοδομήματα που διακρίνονται στο βάθος. Επάνω το Άγιο Πνεύμα με μορφή πύρινων γλωσσών απ’ όπου κατεβαίνουν ισάριθμες ακτίνες φωτιάς. Κάτω από τα πόδια όλων η μορφή που είναι ντυμένη με αυτοκρατορική κόκκινη στολή και στέμμα είναι ο κόσμος.

Μέσα στο ύφασμα που κρατάει έχει ειλητάρια.
Η εικόνα είναι ανυπόγραφη και πρέπει να έγινε στα μέσα του Ι8oυ αιώνα.

Από την εργασία του Λεωνίδα Ζώλη με τίτλο : "Σκοπιά, ιστορία και παράδοση"

Οι Άγιοι Πάντες (Τέμπλο Αγίας Παρασκευής Σκοπιάς)

Πολυπρόσωπη σύνθεση των Αγίων Πάντων που αναπτύσσεται σε πέντε ζώνες. Λίγο πιο πάνω από τη μέση ο Χριστός καθιστός που ευλογάει με τα δυο του χέρια μέσα σε δόξα. Δεξιά του η θεοτόκος και αριστερά του ο Πρόδρομος  σε στάση δεήσεως. Πίσω από αυτούς οι Απόστολοι σε σειρά, ακριβώς πίσω από τον Πρόδρομο ο Άγιος Πέτρος, ο Άγιος Παύλος κλπ.

Στη πρώτη σειρά πάνω η ετοιμασία του θρόνου με τον Αδάμ και την Εύα γονατισμένους εκατέρωθεν να δέονται και γύρω τους Άγγελοι, εξαπτέρυγα και άλλες ουράνιες δυνάμεις.

Στην τρίτη σειρά προς την πλευρά του Προδρόμου οι Άγιοι ερημίτες και προς την Παναγία οι Άγιοι Ιεράρχες. Στην τέταρτη σειρά είναι οι προφήτες Δαυίδ και Σολομών, άλλοι προφήτες και προς τα αριστερά μάρτυρες. Στην κάτω και τελευταία σειρά σε τρείς αλλεπάλληλες στάσεις πρέπει να ειvαι ο Αβραάμ και στη γωνία δεξιά Ο δίκαιος ληστής που κρατάει στα χέρια τον Τίμιο Σταυρό.

Από την εργασία του Λεωνίδα Ζώλη με τίτλο : "Σκοπιά, ιστορία και παράδοση"

Άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος (Τέμπλο Αγίας Παρασκευής Σκοπιάς)

Η εικόνα του φτερωτού Αγίου Ιωάννη είναι γνωστή από παλιά. Η αποκομμένη κεφαλή παραπέμπει στη γιορτή της ευρέσεως της κεφαλής του Προδρόμου. 0 Άγιος σε μετωπική στάση είναι ντυμένος με κοκκινωπή μηλωτή και πρά¬σινο ιμάτιο. Με το δεξί χέρι ευλογάει ενώ με το αριστερό έχει ειλητά¬ριο που πρέπει να γράφει "Μετανοείτε ήγγηκεν γαρ η Βασιλεία των ουρανών". Άξιον παρατηρήσεως είναι το δυσανάλογο μεταξύ χεριών που είναι μεγάλα και στιβαρά, ενώ τα πόδια αδύνατα. Από τις σκηνές ευδιάκριτη είναι αυτή που ο στρατιώτης προσφέρει τη κεφαλή του Αγίου Ιωάννη στην Ηρωδιάδα.


Από την εργασία του Λεωνίδα Ζώλη με τίτλο : "Σκοπιά, ιστορία και παράδοση"

Ο Χριστός Ευλογών -Παναγιά Βρεφοκρατούσα-Δωδεκάορτο-Σκηνές Αγίων (Εκκλησία Αγίας Παρασκευής Σκοπιάς)

Αξιοσημείωτο είναι ότι παρουσιάζεται ένας σπάνιος αριθμός εικονογραφικών παραστάσεων. Είναι εικόνα επαρχιακού εργαστηρίου με εμφανή τα χαρακτηριστικά της λαϊκής αγιογραφίας.0ι παραστάσεις παρουσιάζονται χωρίς λεπτομέρειες με τα σημαντικότερα πρόσωπα και με πολλές διαφοροποιήσεις από τους συνηθισμένους εικονογραφικούς τύπους. Αριστερά πάνω η Παναγία με το Χριστό στην αγκαλιά και δεξιά ο Χριστός που ευλογάει. Στα φωτοστέφανα και από την περιφέρειά τους ξεκινούν μικρές ακτίνες φωτός δίπλα από την Παναγία η παράσταση της Ζωοδόχου Πηγής. Κάτω ακριβώς από την Παναγιά η κοίμησή της και ακριβώς δίπλα ο Ευαγγελισμός. Δίπλα από τον Ευαγγελισμό ο 'Άγιος Κωνσταντίνος και η Αγία Ελένη με τον τίμιο Σταυρό. Στην ίδια σειρά και στο ίδιο ύψος η Σταύρωση και οι Άγιοι Γεώργιος, δρακοντοκτόνος και Δημήτριος να σκοτώνει τον Σκυλογιάννη. Κάτω από τον Άγιο Γεώργιο η σκηνή της Γεννήσεως και δίπλα. οι τρείς Μάγοι με τα δώρα. Ανάμεσα στις άλλες θυσία του Αβραάμ, η αμαρτία των πρωτοπλάστων και άλλες.

H τελευταία ζώνη, μισοκατεστραμένη . Η εικόνα πρέπει να είναι ζωγραφισμένη στα τέλη του 18ου αιώνα. Τη περίοδο αυτή παραστάσεις από το σύγχρονο λαϊκό βίο εισάγονται στην ορθόδοξη εικονογραφία(φορεσιές, μαρτύρια Αγίων κ.λ.π.) Επίσης πολλές μικρές σκηνές γενικεύονται στις εικόνες την περίοδο αυτή. Τα περιγράμματα είναι σε μερικές σκηνές έντονα και τα χρώματα ζωηρά. Ο χώρος δεν αποδίδεται και όλα μαζί έχουν σαν συνέπεια τη φυσική αδυναμία για υψηλή τέχνη, ενώ υπάρχουν εκφραστικές στάσεις με γραφικότητα και απλοϊκό τρόπο της αφελούς και λαϊκότερης αυτής τέχνης.

Από την εργασία του Λεωνίδα Ζώλη με τίτλο : "Σκοπιά, ιστορία και παράδοση"

Η ΑΓΙΑ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ ΚΑΙ ΣΚΗΝΕΣ ΤΟΥ ΜΑΡΤΥΡΙΟΥ ΤΗΣ

Η Αγία Παρασκευή που σεβίζει με τα δυο της χέρια σε αντίθεση με τον παραδοσιακό εικονογραφικό τύπο όπου με το ένα χέρι της κρατάει το σταυρό (οσιομάρτυς). Εδώ ο σταυρός κατεβαίνει πάνω από τον αριστερό της ώμο. Φοράει καφέ–λαδί ωμοφόριο που κουμπώνει κάτω από τον λαιμό και επίσης έχει πτυχώσεις που ξεκινούν από κείνο το σημείο σχεδόν ακτινωτά. Ο χιτώνας είναι πρασινωπός χωρίς να διακρίνονται πτυχώσεις . Από τις σκηνές του μαρτυρίου της ξεχωρίζουν: η προσαγωγή της στο βασιλιά Ταράσιο, η εμφάνιση του αγγέλου, το μαρτύριο στη φωτιά κ.α.


ΑΠΟ ΤΑ ΘΑΥΜΑ ΤΑ ΤΗΣ ΑΓIΑΣ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ



Πίστευαν ότι σκότωσε δράκους γιατρός των μ.ίτιών, γιατί όταν άρχισαν να τη βασανίζουν της έριχναν καυτό λάδι κι αυτή υπέμεινε το φρικτό μαρτύριο χωρίς καμιά διαμαρτυρία. Ο αρχηδήμιος παραξενεύτηκε και τη ρώτησε:
- Μα δεν καίει;
- Όχι του απάντησε.
Από περιέργεια της  ζήτησε να του ρίξει λίγο αλλά όχι μόνο κάηκε αλλά και τυφλώθηκε, γιaτί έτυχε να πεταχτούν σταγόνες στα μάτια του. Τότε η Αγία τον γιάτρεψε και αυτός πίστεψε . Τη μνήμη της γιορτάζουμε στις 26 Ιουλίoυ.
Από την εργασία του Λεωνίδα Ζώλη με τίτλο: "Σκοπιά, Ιστορία και παράδοση"

Η ΑΝΑΛΗΨΗ ΤΟΥ ΠΡΟΦΗΤΗ ΗΛΙΑ

Η ανάληψη τον προφήτη Ηλία με το πύρινο άρμα του και τα φτερωτά άλογα μέσα σε μαύρα σύννεφα. Έχει ρίξει ήδη τη μηλωτή στον Ελισαίο που έγινε και αυτός προφήτης σύμφωνα με την παράδοση.
Στις άλλες σκηνές περιγράφονται θαύματα και άλλα από τη ζωή του Αγίου. Τα φανταχτερά χρώματα, η προοπτική του χώρου, το είδος της πτυχολογίας και γενικότερα η ζωγραφική της εικόνας έχει έντονα τα χαρακτηριστικά της δυτικής τέχνης.


Από την εργασία του Λεωνίδα Ζώλη με τίτλο: "Σκοπιά, Ιστορία και παράδοση"

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΓΑΛΛΩΝ ΑΠΟ ΤΟΝ Α΄ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΟΛΕΜΟ

Φυλάσσεται στον ιερό ναό Αγίας Παρασκευής Σκοπιάς και είναι αφιερωμένο στη μνήμη Γάλλων στρατιωτών που σκοτώθηκαν στον Α' Παγκόσμιο πόλεμο και στην τότε Νεβολιάνη. Όλα είναι γραμμένα στα γαλλικά. Ο ανάγλυφος διάκοσμος είναι μισοκατεστραμμένος.







Από την εργασία του Λεωνίδα Ζώλη με τίτλο: "Σκοπιά, Ιστορία και παράδοση"

ΤΑ ΕΙΣΟΔΙΑ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ

H παράσταση αυτή εικονογραφεί τη διήγηση του απόκρυφου πρωτοευαγγέλιου τον Ιακώβου. Η μικρή Παναγία στέκεται στο σκαλοπάτι της πύλης του ιερού, όπου την υποδέχεται σκυφτός και με απλωμένα χέρια o πατέρας τον Προδρόμου αρχιερέας Ζαχαρίας. Την Παναγία ακολουθούν οι γονείς της, Ιωακείμ και Άννα, που την παραδίνουν στον Ζαχαρία και από πίσω ακολουθούν οι φίλες της νεαρές κόρες των Ιουδαίων με αναμμένες λαμπάδες σε πυκνή ομάδα και με προοπτική διάταξη. Πάνω δεξιά είναι ψηλό κτίριο όπου στην κορυφή κάτω από κουβούκλιο κάθεται η Παναγία και δέχεται τροφή από τον άγγελο.

Πίσω στο κέντρο πιθανόν να είναι το κιβούριο χτιστό και όχι ανοιχτό και διαμπερές όπως συνήθως παρουσιάζεται στην ορθόδοξη εικονογραφία. Η εικόνα παρουσιάζει ένα λαμπρό χρωματολόγιο με την κυριαρχία του κόκκινου του κίτρινου και λαδοπράσινου τόνου.

Πρέπει να είναι ο ίδιος αγιογράφος που έχει κάνει και τις εικόνες του Χριστού μεγάλου αρχιερέα και την εικόνα των Αγίων Πάντων από την Κωνσταντινούπολή

Κάτω δεξιά γράφει: "Επί έτους Ι776 Οκτωβρίου….. Κωνσταντ…..

Τα υπόλοιπα είναι δυσανάγνωστα και θέλουν καθάρισμα.

 

Από την εργασία του Λεωνίδα Ζώλη με τίτλο: "Σκοπιά, Ιστορία και παράδοση"

Ο ΧΡΙΣΤΟΣ ΜΕΓΑΣ ΑΡΧΙΕΡΕΥΣ (Τέμπλο)

Ο εικονογραφικός τύπος τον Χριστού, στον οποίο συναιρούνται οι δυο ιδιότητες του Αρχιερέα και Βασιλιά, και που με

τη λειτουργική σημασία της είναι κατάλληλη για διακόσμηση τέμπλου. Τη βασιλική ιδιότητα τονίζουν η χρυσή μίτρα-στέμμα με τα πολύτιμα πετράδια. Η γραφή που αρχίζει από την αριστερή σελίδα του ανοιχτού βιβλίου είναι :" ΕΓΩ ΕΙΜΙ ΤΟ ΦΩΣ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ, Ο ΑΚΟΛΟΥΘΩΝ ΕΜΟΙ ΟΥ ΠΕΡΙΠΑΤΗΣΕΙ ΕΝ ΤΗ ΣΚΟΤΙΑ, ΑΛΛΑ ΕΞΕΙ ΤΟ ΦΩΣ ΤΗΣ ΖΩΗΣ". O Χριστός με αρχιερατική αμφίεση έχει κοκκινωπό σάκο με πολύχρωμο φυτικό διάκοσμο, στιχάριο με κόκκινους και μαύρους ρόμβους καθώς και με μαύρες τελείες στις γωνίες. Παρουσιάζει το σταυρό και το ωμοφόριο με μεγάλους σταυρούς του περιέχουν ξανά μικρούς ρόμβους και φύλλα. Ο Χριστός σαν Μέγας Αρχιερέας έχει διπλή ιδιότητα, γιατί πραγματοποιείται η αναφορά στις Θεολογικές έννοιες του Χριστού παντοκράτορα και της Θείας Ευχαριστίας. Ψηλά και χαμηλά στο θρόνο είναι και τα σύμβολα των τεσσάρων Ευαγγελιστών. Ο άγγελος για το Ματθαίο, ο αετός για τον Ιωάννη, ο λέων για το Μάρκο και το βόδι για το Λουκά. Ο Χριστός με το δεξί ευλογάει. Το πλάσιμο του προσώπου μαλακό με καστανόμαυρους προπλασμούς. Οι άσπρες γραμμές των φώτων τονίζουν τα πιο καίρια σημεία. Η εγκοπή στο λαιμό σχεδόν ευθεία χωρίς τη χαρακτηριστική καμπύλη στο λάρυγγα. Το φωτοστέφανο διάστιχτο από μικρά τρίγωνα στη περιφέρεια. Η εικόνα είναι ανυπόγραφη και κάτω αριστερά έχει γραμμένο το έτος κατασκευής Ι776. Είναι φερμένη από την Κωνσταντινούπολη. Ο υπερβολικός διάκοσμος φανερώνει επείσακτα δυτικά στοιχεία. Η εικόνα είναι σε πολύ καλή κατάσταση και είναι τοποθετημένη στο τέμπλο της εκκλησίας.


Από την εργασία του Λεωνίδα Ζώλη με τίτλο: "Σκοπιά, Ιστορία και παράδοση"

ΠΑΝΑΓΙΑ ΕΝΘΡΟΝΗ (Τέμπλο)

Η Παναγία εικονίζεται καθισμένη στο Θρόνο, πάνω σε μαξιλάρι που μόλις διακρίνεται δεξιά. Έχει το Χριστό στο αριστερά της χέρι ενώ το δεξί είναι στο γόνατο. 0 Χριστός είναι και αυτός σε μετωπική στάση. Ευλογεί με τα δυο χέρια, τύπος σπάνιος, γιατί συνήθως στο αριστερό χέρι κρατάει ειλητάριο. Η Παναγία φοράει το στέμμα που το κρατούν δυο άγγελοι στα σύννεφά. Δεξιά και αριστερά είναι από μια σειρά στηθάρια, που έχει η κάθε μια εννέα Αγίους.

Ο χιτώνας της Παναγίας έχει βαθύ πράσινο χρώμα, ενώ το ωμοφόριο της είναι πορφυρό με σκουροπράσινη παρυφή. Το κεφάλι και οι ώμοι κοσμούνται με χρυσούς αστέρες, σύμβολα της αειπαρθενίας, τα υποδήματά της είναι κόκκινα, ο Χριστός είναι ενδεδυμένος με υποκίτρινο χιτώνα και ιμάτιο. Το φωτοστέφανό του είναι ένσταυρο.

Η παράσταση της ένθρονης Παναγίας που περιστοιχίζεται από τους αγγέλους, ήταν γνωστή από τους πρώτους χριστιανικούς χρόνους και έχαιρε ιδιαίτερης εκτίμησης σ' όλες τις περιόδους της βυζαντινής τέχνης. Στην εικόνα τα δυτικά στοιχεία είναι το στέμμα και ο φυτικός διάκοσμος. Αποτελεί εξελικτικό τύπο της ένθρονης Παναγίας των πρώτων χρόνων της βυζαντινής τέχνης. Τα πρόσωπα είναι πλατιά φωτισμένα.

Είναι ανυπόγραφη και προέρχεται από την Κωνσταντινούπολη, αλλά από διαφορετικό εργαστήριο εκείνης του Χριστού Μεγάλου Αρχιερέα.

Από την εργασία του Λεωνίδα Ζώλη με τίτλο: "Σκοπιά, Ιστορία και παράδοση"

Η εκκλησία της Αγίας Παρασκευής

Χτίστηκε το Ι832 σύμφωνα με την πέτρινη επιγραφή που υπάρχει στην κόγχη του ιερού και στο εξωτερικό της μέρος. Η παράδοση λέει ότι εκεί που είναι η σημερινή εκκλησία υπήρχε παλαιότερος ναός, πιο χαμηλός καθώς ένα μέρος τον ήταν χωμένο στη γη.

Εξωτερικά -χαρακτηριστικά - αρχιτεκτονική

Ό ιερός ναός Αγίας Παρασκευής είναι ένα ορθογώνιο χτίσμα που καταλήγει σε ημικυλινδρική αψίδα, την κόγχη του ιερού, χαρακτηριστικό του ρυθμού των ναών των πρώτων χριστιανικών και των προηγούμενων ρωμαϊκών χρόνων. Είναι ο ευρύτατα διαδεδομένος ρυθμός της βασιλικής. Είναι πέτρινη και σοβατισμένη σήμερα. Η στέγη της πριν επιδιορθωθεί από τον Τάλη Ιωάννη είχε βυζαντινά κεραμίδια και είναι τετράριχτη ,ενώ σήμερα τα κεραμίδια είναι γαλλικού τύπου. Είχε τρείς εξώθυρες, ενώ σήμερα διατηρούνται μόνο οι δυο, η βόρεια που είναι και κύρια είσοδος και η νότια που επικοινωνούσε με τον εξωνάρθηκα. Υπήρχε δίπλα στη βόρεια είσοδο και μια καμαρωτή μικρότερη, που οδηγούσε στο γυναικωνίτη, που βρίσκονταν στον όροφο. Τώρα αυτή η μικρή είσοδος έχει χτιστεί από μέσα γιατί καταστράφηκε ο γυναικωνίτης με επεμβάσεις της τότε εκκλησιαστικής επιτροπής. Τα πρώτα παράθυρα αν κρίνουμε από τη μικρή αυτή πορτούλα πρέπει να ήσαν επίσης καμαρωτά . Στο νότιο μέρος και κατά μήκος του ναού είναι ο εξωνάρθηκας που στηρίζεται οε εννέα διαδοχικές κολόνες. Ήταν χώρος βοηθητικός του ιερού ναού και σήμερα δε χρησιμοποιείται, γιατί έχει χτιστεί ειδικός χώρος τελετών. Τότε όμως οι πιστοί έβρισκαν προστασία με τις άσχημες καιρικός συνθήκες και εκεί μαζεύονταν στις γιορτές, κηδείες και τα μνημόσυνα.

 

Το εξωτερικό του ιερού ναού.

Χωρίζεται σε τρία κλίτη ή στοές καθώς ενδιάμεσα από κάθε κλίτος υπάρχει μια σειρά από τέσσερις κολόνες που στηρίζουν μαζί με τους εξωτερικούς τοίχους τη στέγη του ναού. Το μεσαίο Κλίτος είναι ψηλότερο απ' τ' άλλα και η οροφή του έχει ημικυλινδρική κοιλότητα κατά μήκος τον ναού. 0ι απέναντι κολόνες έχουν και ξύλινα δοκάρια μεταξύ τους για αντιστήριξη(κόντρες).

Το δάπεδο της εκκλησίας ήταν με πλακόστρωση (πελεκητή πέτρα) και στο κέντρο ήταν τοποθετημένη μια μυλόπετρα. Καταστράφηκε, όταν η εκκλησιαστική επιτροπή πιστεύοντας ότι έκανε κάτι καλύτερο το κάλυψε με τσιμέντο. Τέτοια φαινόμενα ήσαν και είναι συχνά στην πατρίδα μας και δημιουργούν το ερώτημα της, ευθύνης για καταστροφές σε παλιούς ναούς. Δε θα έπρεπε να εκδίδονται ειδικές άδειες για τέτοιου είδους επεμβάσεις από τις Μητροπόλεις ή τις εφορίες βυζαντινών αρχαιοτήτων; Να έχουμε ένα ναό όμορφο και παραδοσιακό, που έχει ιστορική και εθνική αξία και εμείς αυθαίρετα να τον καταστρέφουμε αυτά του τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά από άγνοια; Το εικονοστάσι(τέμπλο) είναι το λαμπρό εορταστικό μέτωπο που κυριαρχεί στο εσωτερικό του ναού. Είναι ξύλινο με πλούσια σκαλίσματα που έχουν θέμα την άμπελο. Οι εικόνες είναι οργανωμένες με αυστηρή τάξη εκατέρωθεν της ωραίας πύλης. Στα σκαλιστά και χρυσωμένα βημόθυρα η παράσταση του Ευαγγελισμού με τον Αρχάγγελο Γαβριήλ να ευλογεί την Θεοτόκο και με τ’ άλλο χέρι να κρατάει τον Κρίνο (δυτικά πρότυπα). Πάνω στην κορυφή του τέμπλου ο εσταυρωμένος με μικρότερες εικόνες στα άκρα του σταυρού. Στο χώρο του κυρίως ναού και σε υπερυψωμένο δάπεδο, στο δυτικό τοίχο του ναού είναι παλιοί επιτάφιοι και ένα αφιέρωμα, στη μνήμη Γάλλων στρατιωτών που σκοτώθηκαν στη Νεβολιάνη της εποχής εκείνης κατά τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο.

Σήμερα υπάρχει επιτακτική ανάγκη για ασφάλιση της εκκλησίας χωρίς να διαταραχθεί κι άλλο η μορφή της.
Σ’ αυτή την εκκλησία τον Σεπτ. του 1905 δολοφονήθηκε και ο ιερέας και μακεδονομάχος Παπακώστας Σταμπουλής από Βούλγαρο κομιτατζή, μετά τη θεία λειτουργία.
H εκκλησία της Αγίας Παρασκευής με την αρχιτεκτονική της και τα λοιπά χαρακτηριστικά της αποτελεί ακόμη μια εξαιρετική απόδειξη χρήσιμη για την ελληνική της φυσιογνωμία. Μαζί μ’ όλες τις άλλες μαρτυρίες που ανακαλύπτονται στα ιερά μακεδονικά χώματα επαληθεύεται ατράνταχτα ότι ο ελληνικός πολιτισμός και η ορθοδοξία ήταν είναι και θα είναι τα σημάδια της βαριάς κληρονομιάς που κουβαλάνε στους ώμους τους όσοι ζούνε σ' αυτόν τον τόπο.

 

Από την εργασία του Λεωνίδα Ζώλη με θέμα: "Σκοπιά ιστορία και παράδοση".

Η κατοικία στην Σκοπιά Φλώρινα

Η κατοικία στη Σκοπιά από άποψη δομής και μορφολογίας έχει άμεση σχέση με τη μακεδονική αρχιτεκτονική της βόρειας Ελλάδας. Τα σπίτια είναι από το 18ο αιώνα και μετά. Κτητορική επιγραφή δε συνήθιζαν παρά μόνο μετά το 1920. Θα μπορούσαμε να χωρίσουμε τα σπίτια ανάλογα με την αρχιτεκτονική τους, σε τρείς κυρίως κατηγορίες: 1) Μακεδονικής αρχιτεκτονικής 2) Νεοκλασικιστικά 3) Μοντέρνα.

Στη μακεδονική αρχιτεκτονική μπορούν να ενταχθούν και τα λίγα που έχουν απομείνει και έχουν κατασκευαστεί από Τούρκους κατοίκους της Σκοπιάς, κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας.

Τα υλικά δομής αυτών είναι η πέτρα, το ξύλο, το άχυρο και το χώμα. Ο εξωτερικός τοίχος είναι από πέτρα τουλάχιστον μέχρι τον όροφο και μετά, πλίνθος μέχρι τη σκεπή. Τα μεσοντούβαρα κατασκευάζονται υπό ξύλα ,χώμα με άχυρο ανακατεμένα (μπαγαδητή). Αυτές οι οριζόντιες και κάθετες παρεμβολές αρχίζουν 20 περίπου εκ από το έδαφος στα εξωτερικα ντουβάρια και συνεχίζονται προς τα πάνω. Η οροφή έχει την ίδια κατασκευή με το δάπεδο μόνο που το παραδοσιακό ξύλινο πέτσωμα στην οροφή αργότερα αντικαθίσταται από λάσπη ή σοβά για κάλυψη των ξύλινων δοκαριών (γκραντιές). Στο δάπεδο και του ορόφου ακόμα έριχναν χώμα και το πατούσαν για μόνωση και αντιπυρική προστασία εκεί που είχε τζάκι. Τα παράθυρα είναι ξύλινα και στα τούρκικα σπίτια (Γιανκοβάνη, Ζώλη Κων/νου) τα κάγκελα ασφαλείας είναι ξύλινα πολύ περίτεχνα, δουλεμένα στο χέρι ή σε τόρνο. Είναι συνήθως πλατυμέτωπες κατοικίες, με εν σειρά δωμάτια και σκεπαστό από τις δυο πλευρές τσαρδάκι. Στο ισόγειο αυτού τον είδους της κατοικίας υπάρχει συνήθως στάβλος και η εσωτερική σκάλα οδηγεί στο τσαρδάκι του ορόφου, όπου είναι η κατοικία της οικογένειας.

Το εσωτερικό μπαλκόνι της κατοικίας είναι φραγμένο γύρω-γύρω με ξύλινο κάγκελο. Η σκάλα που ανεβαίνεις στον όροφο είναι εσωτερική και βγαίνει στο εσωτερικό μπαλκόνι, το οποίο απομονώνεται από τον χώρο κάτω από τις σκάλες με μια οριζόντια ξύλινη πόρτα (καπάκι), η οποία έκλεινε την καταπακτή της σκάλας και χρησίμευε σαν πάτωμα. τα δωμάτια είχαν παράθυρα πολλά και μικρά, Η στέγη είναι ξύλινη καλυμμένη με ξύλινες βέργες ή λεπτά σανίδια, πάνω στα οποία ήταν τοποθετημένα κεραμίδια βυζαντινού τύπου. Η κατασκευή αυτή ήταν συγχρόνως και ταβάνι έως ότου αρχίσουν να κατασκευάζονται τα συνηθισμένα ταβάνια. Για ασφάλεια των κατοίκων τα σπίτια περιβάλλονταν από ψηλό αυλόγυρο, και είχαν σαν πόρτα εισόδου βαριά ξύλινη πόρτα (πορτάρα), τα θυρόφυλλα της οποίας συνδέονταν με τους παραστάδες με δυνατούς ρεζέδες και ασφαλίζονταν εσωτερικά με σιδερένιες βέργες (αμπάρες ). Σε πολλές πόρτες ήταν καρφωμένα μεγάλα γυφτόκαρφα.

Ο άλλος τύπος σπιτιού που αναπτύχθηκε στο χωριό μας είναι νέος και πρέπει να ήρθε στο χωριό μας στα τέλη του 19ου αιώνα και μπορούμε να τον χαρακτηρίσουμε σαν ένα είδος νεοκλασικής μορφής. Τον έφεραν τεχνίτες από τα μαστοροχώρια της Ηπείρου και μερικά μέρη της Μακεδονίας. Σίγουρο είναι ότι σ' αυτά δούλεψαν και συντεχνίες μαστόρων από το Φλάμπουρο και τη Δροσοπηγή. Όλοι οι μαστόροι επηρεάστηκαν από τον νεοκλασικό ρυθμό, των αστικών περιοχών. Τα σπίτια είχαν τη μορφή ορθογωνίου παραλληλεπίπεδου, είναι διώροφα με υπόγειο και είναι κτισμένα με πέτρα και ξύλο. Η σκεπή είναι ξύλινη και είναι σκεπασμένη με κεραμίδια γαλλικού τύπου. Κάθε όροφος έχει δυο δωμάτια στα άκρα και ένα χωλ στη μέση, στο οποίο βρίσκεται ξύλινη σκάλα για την επικοινωνία των ορόφων. Κάθε όροφος έχει μπαλκόνι που στηρίζεται σε κτιστές κολόνες, Εξωτερικά τα σπίτια μπορεί να είναι σοβατισμένα ή ασοβάτιστα με αρμολογημένη πέτρα. Και στις δυο περιπτώσεις έχουν όμορφη, κορνίζα στη σκεπή και προσεγμένη διακόσμηση στα παράθυρα και τις πόρτες. Η κορνίζα είναι από σοβά και μιμείται αρχαία τρίγλυφα. Η σύγχρονη κατοικία έχει πάρει ένα δρόμο μακριά από την παράδοση και τον πολιτισμό μας. Η εύκολη και κακή επιλογή του σχεδίου, η αυθαίρετη δόμηση κακοποιεί τη μορφή του σπιτιού, το τοπίο και διαιωνίζει μια αρχιτεκτονική άμορφη, ξένη με τον τόπο, που πολύ συχνά αντιγράφει ξένα πρότυπα. Δυστυχώς η πρακτική αυτής της αρχιτεκτονικής έχει αφήσει αδιάφορους τους αισθητικούς κριτικούς της αρχιτεκτονικής και περισσότερο τους άλλους αρμόδιους. Στις “βίλλες” με αρχιτεκτονικά σχέδια της Β. Ευρώπης ή αμερικάνικα, και φυσικά ξένα με τη παράδοσή μας, ξεφυτρώνουν εδώ και εκεί. Άχρηστα υλικά, όπως ντεπόζιτα, ηλιακά, συνυπάρχουν σε κεραμοσκεπές λόγω συρμού πολλές φορές και ασχημίζουν. Αυτό όμως είναι πανελλαδικό φαινόμενο και το κακό μεγαλώνει . Η ευκολία δεν έχει πάντα αισθητική.

Κλείνοντας με την κατοικία συμπεραίνουμε ότι το κλίμα, η οικονομία, η μορφή και παλιά η τουρκοκρατία, επέδρασαν στην αρχιτεκτονική της, που πάντα όμως είχε άμεση σχέση με την παράδοση, εκτός από σήμερα.

Από την εργασία του Λεωνίδα Ζώλη με θέμα: "Σκοπιά, ιστορία και παράδοση".