Το εκκλησάκι τον Αϊ Γιάννη που βρίσκεται στο νοτιοδυτικό μέρος τον χωριού και σχεδόν μέσα στο δάσος. Οι κάτοικοι του χωριού ονομάζουν το εκκλησάκι εκκλησία του Αϊ Γιάννη γιατί στην τοποθεσία εκείνη υπήρχε παλαιότερα εκκλησία. Αυτό μαρτυρούν οι πέτρες και οι πλάκες που υπάρχουν στον τόπο εκείνο. Το σημερινό εκκλησάκι χτίστηκε το 1956 από την οικογένεια Βότσκου στη μνήμη και επιθυμία του Τραϊανού Βότσκου, ο οποίος είχε πεθάνει λίγους μήνες νωρίτερα από την κατασκευή του. O Τραϊανός Βότσκου ήταν ιεροψάλτης και μάλιστα έψελνε και στις εκκλησίες της Κωνσταντινούπολης την εποχή που οι κάτοικοι τον χωριού μετανάστευαν εκεί για εργασία
Από την Εργασία της Γαζέας - Σέρτση Βασιλικής 2001-02
Η Σκοπιά είχε μέχρι το τέλος της δεκαετίας του 50, που σταμάτησε και ο τελευταίος νερόμυλος να λειτουργεί για το ευρύ κοινό, συνολικά δεκαέξι νερόμυλους. Ήταν το χωριό με τους περισσότερους μύλους στην ευρύτερη περιοχή της Φλώρινας και οι κάτοικοι των γύρο χωριών, αλλά και της ίδιας της πόλης εξυπηρετούνταν από τους μύλους της Σκοπιάς.
Όλοι οι μύλοι ήταν περτόχτιστοι και είχαν συνήθως Oρθογωνιο σχήμα. Εκτός από το κυρίως χώρο αλέσεως ήταν ένα ήταν και να μικρό δωμάτιο και ο αποθηκευτικός, χώρος με το σταύλο. Το δωμάτιο είχε ένα κρεβάτι για να ξεκουράζεται ο μυλωνάς ενώ για να κάθονται οι πελάτες του βρίσκονταν πέντε έξι πρόχειρα καθίσματα, συνήθως από κορμούς δέντρων. Εκεί λέγανε τις ιστορίες και τα βάσανά τους τις νύχτες κάτω από το ταπεινό φως του καντηλιού, καθώς περίμεναν τη μυλόπετρα να αλέσει τον ευλογημένο καρπό, για να ζήσει μ' αυτόν όλη η οικογένεια. Ο μυλωνάς έπαιρνε την αμοιβή του με δικαίωμα που αντιστοιχούσε με ποσότητα 4 οκάδων σε αλεσμένο καρπό 100 συνολικών οκάδων.
Υποχρέωσή του ήταν και η μεταφορά του φορτώματος από και προς το σπίτι. Οι μύλοι δούλευαν σχεδόν όλο το χρόνο και η ουρά που σχημάτιζαν οι αναμένοντες τη σειρά τους έφτανε μέχρι την πλατεία του χωριού. Χρειάζονταν υπομονή ώσπου να 'ρθει η σειρά και φυσικά οι άνθρωποι τότε διέθεταν περισσότερη από μας σήμερα. Το νερό που κατέβαινε από το ποτάμι του χωριού το οδηγούσαν με αυλάκι πίσω από το μύλο και σε ψηλότερο σημείο. Από εκεί με σιδερένια σωλήνα διαμέτρου 60 εκ. συνέχιζε την καθοδική του πορεία και έπεφτε με δύναμη και ορμή πάνω σε λαμαρινένιο υδροστρόβιλο (φτερωτή) , η οποία γύριζε και μετέδιδε την κίνηση με τη σειρά του στη μυλόπετρα. Τέτοιους σιδερένιους σωλήνες είχαν προμηθευτεί όλοι οι μύλοι μετά το τέλος του 1ου παγκόσμιου πολέμου από ένα υδρολογικό έργο που είχαν κατασκευάσει οι Γάλλοι για να κόβουν ξύλα. Το στόμιο του σωλήνα στο τέλος στένευε και έφτανε τη διάμετρο των 5 ή 6 εκατ. ανάλογα με την ποσότητα του νερού. Με το υδροδυναμικό φαινόμενο που δημιουργείται οι ρευματικές δυνάμεις του νερού είναι πιο ισχυρές στο σημείο εκβολής και έτσι ακριβώς κάτω από την έξοδο του σωλήνα που βρίσκεται η φτερωτή, η δύναμη του νερού κινεί τις διαδοχικές λάμες της. Η διάφορά πιέσεως στις δυο άκρες του σωλήνα, η ποσότητά του νερού και η κλίση του σωλήνα που επηρεάζουν την πίεση έπρεπε να αντιστοιχούν και στην ανάλογη φτερωτή και το βάρος της μυλόπετρας. Ένας μέτριας
δυναμικότητας μύλος είχε μυλόπετρα βάρους 500 κιλών. Στις επιφάνειες τριβής οι μυλωνάδες έβαζαν σμυρίδι για καλύτερα αποτελέσματα και οι δυο μυλόπετρες είχαν αυλακώσεις μεταξύ τους. Εκεί μέσα έπεφτε το στάρι και τριβόταν στις άκρες των αυλακώσεων. Τα διάκενα των αυλακώσεων αυξάνονταν και μειώνονταν ανάλογα με το τρίψιμο του καρπού που ήθελε να κάνει ο πελάτης. 'Έτσι αν ήθελε ψιλοτριμμένο αλεύρι (φαρίνα) οι πέτρες είχαν τη μικρότερη απόσταση μεταξύ τους, αντίθετα για χοντροκομμένο, πίτυρα, κ.λπ. με τη βοήθεια ενός ρεγουλατόρου σήκωνε τη μια πέτρα παραπάνω. Η μυλόπετρα σταματούσε να γυρίζει, όταν ο μυλωνάς μετατόπιζε τη διεύθυνση του νερού, παρεμβάλλοντας ένα σιδερένιο έλασμα, που είχε σχήμα γάμα (φρένο) ανάμεσα σε σωλήνα και φτερωτή. Κάτω από τις μυλόπετρες έπεφτε το αλεύρι και με ένα ξύλινο φτυαράκι ο μυλωνάς το μάζευε για να γεμίσει το τσουβάλι. Οι κυριότερες ποικιλίες σταριού ήταν η " μοντάνα" και η "βελίτσα". Τότε ο κόσμος έτρωγε γνήσιο και ανόθευτο ψωμί και όταν ο φούρνος έψηνε, μοσχομύριζε όλη η γειτονιά και τρέχαν τα σάλια σου. Σήμερα τα δήθεν βελτιωτικά και το μπαστάρδεμα των σπόρων έχουν κάνει το ψωμί να μην τρώγεται. Χώρια, τα φυτοφάρμακα και τα κάθε είδους λιπάσματα που είναι επικίνδυνα για την υγεία μας.
Οι μύλοι κλείσανε τη δεκαετία του 50, όταν άνοιξαν πιο σύγχρονο όπως του Παπακυρίδη στο Αρμενοχώρι και του Ιωάννου στην Πρώτη και κρίθηκε ασύμφορη η λειτουργία τους από τους ιδιοκτήτες τους. Σήμερα παραδοσιακοί μύλοι λειτουργούν μόνο για τις προσωπικές ανάγκες των ιδιοκτητών τους, όσοι φυσικά δεν είναι συντρίμμια. Οι μύλοι του χωριού τελευταία ήσαν: Ντερμεντζή, Λαζαρίδη , Φιλιππίδη 3, Μαλίνα 2, Σκένδου 3, Ντίνη 3, Μισκέτη 2 και Κάιτση.
Από την εργασία του Λεωνίδα Ζώλη με τίτλο: "Σκοπιά, ιστορία και παράδοση"
Βρίσκεται στο ΒΔ μέρος του χωριού και πρέπει να λειτουργεί από τότε που χτίστηκε η εκκλησία στον ίδιο τόπο. Χωρίζεται από την εκκλησία με μικρό τοίχο ύψους ενός και μισού μέτρου, καθώς περνάς από το περίβολο της εκκλησίας και μετά ανεβαίνεις δεκαριά σκαλιά για να εισέλθεις στο χώρο του νεκροταφείου. Είναι ο ιερός χώρος όπου αναπαύονται “ οι εν κυρίω αποδημήσαντες” οι αδελφοί μας που αναπαύονται στον αιώνιο ύπνο. Εκεί λοιπόν οι αδελφοί συνέχεια από τότε που κτίστηκε το χωριό στην τοποθεσία αυτή, θάβονται μέχρι σήμερα. Εξαίρεση αποτελεί ένα μικρό διάστημα κατά την περίοδο του μακεδονικού αγώνα, περίπου τεσσάρων χρόνων, όταν οι εξαρχικοί του χωριού έθαβαν τους νεκρούς τους στο ΒΑ μέρος όπου είναι σήμερα κτισμένη η εκκλησία της Κοιμήσεως της Θεοτόκου (Μοναστήρ).
Την ιερότητα του χώρου που είναι το κοιμητήριο καθιερώνει ο ιερός ναός της Αγίας Παρασκευής καθώς και οι σταυροί των τάφων. Είναι ο χώρος της αόρατης και θριαμβεύουσας εκκλησίας. Κηδείες, μνημόσυνα, σαρανταλείτουργα αφιερώματα γίνονται στο χώρο αυτό όπου τα τελευταία χρόνια έχει κτισθεί ειδική αίθουσα τελετών.
Οι λειτουργίες, τα διακονήματα και οι δωρεές υπηρετούν την αιώνια μνήμη τη διάρκεια και την υπέρβαση του φόβου του θανάτου. Ο άνθρωπος δεν πρέπει να φοβάται το θάνατο.
Η σκέψη του και ο καθημερινός πόνος ημερεύουν τον άνθρωπο. Η γέννηση και ο φυσικός θάνατος είναι τα όρια του προσωπικού χώρου και του χρόνου. Μετά την επίγεια αυτή χωροχρονική κατάσταση η αναμονή της Ανάστασης “ για τους οψόμενους το πρόσωπον αυτού”. (Αποπ. 22,5.4)
Από την εργασία του Λεωνίδα Ζώλη με τίτλο: "Σκοπιά, ιστορία και παράδοση"
Στον ίδιο τύπο υπήρχε παλιά μικρή εκκλησούλα που ήταν αφιερωμένη πάλι στην κοίμηση της Θεοτόκου. Γκρεμίστηκε το 1906 για να χτιστεί η εκκλησία που είναι σήμερα.Την παλιά εκκλησία την έλεγαν “μοναστήρ" και σ' αυτή, λειτουργούσαν από το Ι904 μέχρι το 1906 οι λίγοι εξαρχικοί.
Στον περίβολο και προς το ΒΑ μέρος του έθαβαν και τους νεκρούς τους την ίδια περίοδο. Oι μαστόροι της (σημερινής -εκκλησίας ήταν γκέγκηδες και ο αρχιμάστορας από Νεστόριο Καστοριάς. Έχει ρυθμό βασιλικής με τρούλο.
Οι διαστάσεις της είναι 25Χ14 μ. Στο βόρειο μέρος και στο νοτιοδυτικό έχουν κατασκευαστεί προσθήκες για αποθηκευτικές ανάγκες και τα γραφεία της ενορίας. Στο ανατολικό μέρος, είναι η κόγχη τον ιερού, όπου εξωτερικά είναι ζωγραφισμένες τρείς τοιχογραφίες οι οποίες σήμερα είναι μισοκατεασραμένες. O τρούλος δεν είναι χτιστός αλλά κατασκευασμένος με ξύλα και σίδερα πάνω στα οποία είναι προσαρμοσμένες λαμαρίνες. Έχει μορφή κυλινδρική με οχτώ πλευρές και κάθε πλευρά έχει κι ένα παρά6υρο. O κουμπές είναι επίσης από λαμαρίνα και στην κορυφή έχει, σιδερένιο σταυρό. Στη δυτική πλευρά είναι ενσωματωμένο στο μεγαλύτερό του μέρος το καμπαναριό που επίσης στη κορυφή του έχει σιδερένιο σταυρό. Η οξυκόρυφη στέγη του καμπαναριού έχει μορφή τετραγωνικής πυραμίδας(καπέλο).
O ιερός ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου έχει αρκετά ξένα χαρακτηριστικά τα οποία προσπαθούν να συνταιριάξουν με τα παραδοσιακά ελληνικά της βασιλικής με τρούλο (στέγη καμπαναριού παράθυρα κ.α.) Έχει δύο εισόδους στο δυτικό και νότιο μέρος της, όπου είναι και ο εξωνάρθηκας με τα παραδοσιακά κάγκελα περίφραξής του και τα πέτρινα πεζουλάκια. Εκεί οι μαυροντυμένες γριούλες εναποθέτουν τα πανέρια. με τα κόλλυβα και το γλυκά στα μνημόσυνα μέχρι να τα μοιράσουν στους πιστούς για συγχώρεση.
Στο νότιο μέρος του προαυλίου μόλις τελειώνουν οι σκάλες ανόδου είναι δυο θεόρατοι πλάτανοι που χρόνοι τώρα κρατάνε συντροφιά στην εκκλησία και χαρίζουν μαζί με τον παχύ ίσκιο τους και το δροσερό νεράκι της βρυσούλας σε κάθε περαστικό και προσκυνητή που θέλει να ξαποστάσει. Κάτω από το τοιχάκι και τα σκαλιά τρέχει τ' αυλάκι που ξεδιψάει τους ευλογημένους κήπους του χωριού, για να μεγαλώσουν οι νόστιμες ντομάτες και τα περίφημα αγγουράκια της Σκοπιάς που θα τα πουλήσουν στο παζάρι της Φλώρινας για να ζήσει η φαμίλια.
Το εσωτερικό του ιερού ναού
Χωρίζεται σε τρία κλίτη και τον γυναικωνίτη. Το μεσαίο κλίτος είναι φαρδύτερο και ψηλότερο από τ' άλλα. Ενδιάμεσα στο δεξιό και αριστερό κλίτος υπάρχει από μια σειρά με έξι κίονες (κολόνες) αnó ξύλο καστανιάς που μεταφέρθηκαν από την Έδεσσα. Οι κίονες αυτοί είναι εσωτερικά σοβατισμένοι και καταλήγουν στην οροφή τον ναού, όπου σχηματίζουν διαδοχικά τόξα. Τόξα σχηματίζονται και από κάτω από το δάπεδο του γυναικωνίτη καθόσο κάποιοι από αυτούς τον στηρίζουν.
Το τέμπλο αρκετά επιβλητικό σε γκρι χρώμα έχει εικόνες επηρεασμένες από την δυτική τέχνη (σχολή Βιτσίου) και η κόγχη, μέσα στο ιερό είναι επίσης ιστορημένη κατά τον ίδιο τρόπο. Αντίθεση σε σχέση με το τέμπλο δημιουργεί η κατά τ' άλλα όμορφη και πετυχημένη τοιχογράφηση, στο χώρο του κυρίως ναού, από, τον ταλαντούχο αγιογράφο Β. Στρεμπένη με την παραδοσιακή ζωγραφική της Βυζαντινής τέχνης. Επιβλητικός επίσης ο Παντοκράτωρ στον τρούλο και εντυπωσιακή η μεγάλη τοιχογραφία της Κοιμήσεως της Θεοτόκου στο μέτωπο του γυναικωνίτη. Σε αυτή την εκκλησία προσέρχεται το ποίμνιο του Χριστού από το Ι907 που κτίστηκε μέχρι σήμερα. Παλιότερα οι κάτοικοι του χωριού εκκλησιάζονταν στο ναό της Αγίας Παρασκευής και όχι μόνο αυτοί αλλά και οι χριστιανοί της Φλώρινας μια και δεν υπήρχε άλλη εκκλησία στη Φλώρινα, αφού ο Άγιος Γεώργιος χτίστηκε το 1835 όταν δηλαδή και η εκκλησία της Αγίας Παρασκευής είχε γίνει μεγαλύτερη και ψηλότερη στο ίδιο μέρος, που υπήρχε ο παλιότερος ναός (1832).
Από την εργασία του Λεωνίδα Ζώλη με τίτλο: "Σκοπιά, ιστορία και παράδοση"
Τα παλιά χρόνια, σύμφωνα με τις πληροφορίες που συγκέντρωσε η μαθήτρια της ομάδας εργασίας μας Κώτη Αγγέλα, όταν οι προπαπούδες μας πήγαιναν να δουλέψουν στην Κωνσταντινούπολη, έφεραν και την εικόνα της Ζωοδόχου Πηγής. Εκεί έκαναν διάφορες δουλειές και κάποιοι από αυτούς δούλευαν σαν κηπουροί οε μια εκκλησία της Ζωοδόχου πηγής. Κάποτε αποφάσισαν μερικοί από αυτούς να γυρίσουν στο χωριό και με διάφορους τρόπους την πήραν και την έφεραν στο χωριό μας και την τοποθετήσουν στην εκκλησία.
Διαδόθηκε σ’όλη τη περιφέρεια πως η εικόνα είναι Θαυματουργή. Οι τούρκοι που ζούσαν ακόμα στην περιοχή με τον αρχηγό τους που λεγόταν Βελής, ήρθαν και προσκύνησαν την εικόνα με μεγάλη περηφάνια επειδή έφεραν την εικόνα από την Κωνσταντινούπολη . Από εκείνα τα χρόνια το χωριό μας γιορτάζει την ημέρα της Ζωοδόχου Πηγής και κάθε χρόνο ο παπάς βγάζει την εικόνα για να την προσκυνήσουν όλοι οι πιστοί.
Από την εργασία του Λεωνίδα Ζώλη με τίτλο : "Σκοπιά, ιστορία και παράδοση"
Το μοναδικό παράθυρο που σώζεται από τα υπόλοιπα που είχε η εκκλησία της Αγίας Παρασκευής πριν γίνει η επέμβαση και τοποθετηθούν τα καινούργια. Χαρακτηριστικό σημάδι που φανερώνει τη Βυζαντινή μορφή της εκκλησίας είναι η καμάρα που σχηματίζει καθώς και τα παλιά κεραμίδια που είχε . Η επιγραφή πάνω σε μαύρο φόντο γράφει: "Προ της θύρας αυτής και εις την πέτραν εδώ έπεσεν δολοφονηθείς ο εθνομάρτυρας Κωνσταντίνος Σταμπουλής υπό των κομιτατζήδων "
Δίπλα από την επιγραφή η παλιά πόρτα εισόδου του υπερώου . Σήμερα είναι κτισμένη και φυσικά δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί , δείχνει όμως τη μορφή της εκκλησίας πριν τις αλόγιστες επεμβάσεις.
Από την εργασία του Λεωνίδα Ζώλη με τίτλο : "Σκοπιά, ιστορία και παράδοση"
Η Θεοτόκος στο μέσον και οι δώδεκα Απόστολοι εκατέρωθεν καθισμένοι σε ημικυκλική διάταξη μπροστά από τα οικοδομήματα που διακρίνονται στο βάθος. Επάνω το Άγιο Πνεύμα με μορφή πύρινων γλωσσών απ’ όπου κατεβαίνουν ισάριθμες ακτίνες φωτιάς. Κάτω από τα πόδια όλων η μορφή που είναι ντυμένη με αυτοκρατορική κόκκινη στολή και στέμμα είναι ο κόσμος.
Μέσα στο ύφασμα που κρατάει έχει ειλητάρια.
Η εικόνα είναι ανυπόγραφη και πρέπει να έγινε στα μέσα του Ι8oυ αιώνα.
Από την εργασία του Λεωνίδα Ζώλη με τίτλο : "Σκοπιά, ιστορία και παράδοση"
Πολυπρόσωπη σύνθεση των Αγίων Πάντων που αναπτύσσεται σε πέντε ζώνες. Λίγο πιο πάνω από τη μέση ο Χριστός καθιστός που ευλογάει με τα δυο του χέρια μέσα σε δόξα. Δεξιά του η θεοτόκος και αριστερά του ο Πρόδρομος σε στάση δεήσεως. Πίσω από αυτούς οι Απόστολοι σε σειρά, ακριβώς πίσω από τον Πρόδρομο ο Άγιος Πέτρος, ο Άγιος Παύλος κλπ.
Στη πρώτη σειρά πάνω η ετοιμασία του θρόνου με τον Αδάμ και την Εύα γονατισμένους εκατέρωθεν να δέονται και γύρω τους Άγγελοι, εξαπτέρυγα και άλλες ουράνιες δυνάμεις.
Στην τρίτη σειρά προς την πλευρά του Προδρόμου οι Άγιοι ερημίτες και προς την Παναγία οι Άγιοι Ιεράρχες. Στην τέταρτη σειρά είναι οι προφήτες Δαυίδ και Σολομών, άλλοι προφήτες και προς τα αριστερά μάρτυρες. Στην κάτω και τελευταία σειρά σε τρείς αλλεπάλληλες στάσεις πρέπει να ειvαι ο Αβραάμ και στη γωνία δεξιά Ο δίκαιος ληστής που κρατάει στα χέρια τον Τίμιο Σταυρό.
Από την εργασία του Λεωνίδα Ζώλη με τίτλο : "Σκοπιά, ιστορία και παράδοση"
Η εικόνα του φτερωτού Αγίου Ιωάννη είναι γνωστή από παλιά. Η αποκομμένη κεφαλή παραπέμπει στη γιορτή της ευρέσεως της κεφαλής του Προδρόμου. 0 Άγιος σε μετωπική στάση είναι ντυμένος με κοκκινωπή μηλωτή και πρά¬σινο ιμάτιο. Με το δεξί χέρι ευλογάει ενώ με το αριστερό έχει ειλητά¬ριο που πρέπει να γράφει "Μετανοείτε ήγγηκεν γαρ η Βασιλεία των ουρανών". Άξιον παρατηρήσεως είναι το δυσανάλογο μεταξύ χεριών που είναι μεγάλα και στιβαρά, ενώ τα πόδια αδύνατα. Από τις σκηνές ευδιάκριτη είναι αυτή που ο στρατιώτης προσφέρει τη κεφαλή του Αγίου Ιωάννη στην Ηρωδιάδα.
Από την εργασία του Λεωνίδα Ζώλη με τίτλο : "Σκοπιά, ιστορία και παράδοση"
Αξιοσημείωτο είναι ότι παρουσιάζεται ένας σπάνιος αριθμός εικονογραφικών παραστάσεων. Είναι εικόνα επαρχιακού εργαστηρίου με εμφανή τα χαρακτηριστικά της λαϊκής αγιογραφίας.0ι παραστάσεις παρουσιάζονται χωρίς λεπτομέρειες με τα σημαντικότερα πρόσωπα και με πολλές διαφοροποιήσεις από τους συνηθισμένους εικονογραφικούς τύπους. Αριστερά πάνω η Παναγία με το Χριστό στην αγκαλιά και δεξιά ο Χριστός που ευλογάει. Στα φωτοστέφανα και από την περιφέρειά τους ξεκινούν μικρές ακτίνες φωτός δίπλα από την Παναγία η παράσταση της Ζωοδόχου Πηγής. Κάτω ακριβώς από την Παναγιά η κοίμησή της και ακριβώς δίπλα ο Ευαγγελισμός. Δίπλα από τον Ευαγγελισμό ο 'Άγιος Κωνσταντίνος και η Αγία Ελένη με τον τίμιο Σταυρό. Στην ίδια σειρά και στο ίδιο ύψος η Σταύρωση και οι Άγιοι Γεώργιος, δρακοντοκτόνος και Δημήτριος να σκοτώνει τον Σκυλογιάννη. Κάτω από τον Άγιο Γεώργιο η σκηνή της Γεννήσεως και δίπλα. οι τρείς Μάγοι με τα δώρα. Ανάμεσα στις άλλες θυσία του Αβραάμ, η αμαρτία των πρωτοπλάστων και άλλες.
H τελευταία ζώνη, μισοκατεστραμένη . Η εικόνα πρέπει να είναι ζωγραφισμένη στα τέλη του 18ου αιώνα. Τη περίοδο αυτή παραστάσεις από το σύγχρονο λαϊκό βίο εισάγονται στην ορθόδοξη εικονογραφία(φορεσιές, μαρτύρια Αγίων κ.λ.π.) Επίσης πολλές μικρές σκηνές γενικεύονται στις εικόνες την περίοδο αυτή. Τα περιγράμματα είναι σε μερικές σκηνές έντονα και τα χρώματα ζωηρά. Ο χώρος δεν αποδίδεται και όλα μαζί έχουν σαν συνέπεια τη φυσική αδυναμία για υψηλή τέχνη, ενώ υπάρχουν εκφραστικές στάσεις με γραφικότητα και απλοϊκό τρόπο της αφελούς και λαϊκότερης αυτής τέχνης.
Από την εργασία του Λεωνίδα Ζώλη με τίτλο : "Σκοπιά, ιστορία και παράδοση"
Το εκκλησάκι τον Αϊ Γιάννη που βρίσκεται στο νοτιοδυτικό μέρος τον χωριού και σχεδόν μέσα στο δάσος. Οι κάτοικοι του χωριού ονομάζουν το εκκλησάκι εκκλησία του Αϊ Γιάννη γιατί στην τοποθεσία εκείνη υπήρχε παλαιότερα εκκλησία. Αυτό μαρτυρούν οι πέτρες και οι πλάκες που υπάρχουν στον τόπο εκείνο. Το σημερινό εκκλησάκι χτίστηκε το 1956 από την οικογένεια Βότσκου στη μνήμη και επιθυμία του Τραϊανού Βότσκου, ο οποίος είχε πεθάνει λίγους μήνες νωρίτερα από την κατασκευή του. O Τραϊανός Βότσκου ήταν ιεροψάλτης και μάλιστα έψελνε και στις εκκλησίες της Κωνσταντινούπολης την εποχή που οι κάτοικοι τον χωριού μετανάστευαν εκεί για εργασία
